ARVASILER VE EHL-I BEYT - CERKES SURGUNU

Çerkesler

Batı Kafkas Sıradağları'nın eteklerinde ve Terek ile Kuban nehirleri yataklarına kadar uzanan bayır ve vadilerde oturan kavimdir.

Türkiye'de ise Kuzey Kafkasya kökenli insanlara verilen addır. Bazen Çerkez olarak yazılsa da doğrusu Çerkes'tir.

Çerkeslerin ne zaman Kafkasya'ya geldikleri tam olarak bilinmemekle birlikte eldeki bulgular Çerkes tarihinin M.Ö 6.000 yıllarına kadar uzandığını göstermektedir. Birçok araştırmacı, Tevratta "Hit Oğulları" olarak anılan Hatti'lerin (Hitit öncesi) Çerkeslerin ataları olduğunu söylemektedir. (Örn.: Çerkes boylarından biri olan "Hatko" da "Hatti oğlu" anlamına gelmektedir). Çeşitli gruplar halinde yasayan Çerkes kabilelerinin en önemlileri Abzah veya Abzeh, Bjedug, Şapsığ, Natuhay, Temirgoy, Besleney, Hatukoy, Kabardey'dir

Çerkeslerin Avrupa'da yaşamış vahşi kavimlerle alakaları olmadığı gibi, Asya'dan gelen Moğollarla da bir ilgileri yoktur. Hiçbir ulusun idaresinde kendi dil ve kültürlerini kaybetmemişlerdir.

Tarih

Çerkeslerin Kafkasya'daki varlığı MÖ 6000'lere değin dayanır. MÖ 3000'lerde tarım ve hayvancılığın yanı sıra bakırı kullandıkları, seramik eşya ve daha sonra da tunçtan aletler yaptıkları bilinmektedir. Sindo-Moet olarak adlandırılan kavimlerden geldiği kabul edilen Çerkesler, MÖ 6. yy.da Kuzey’de İskitkerle, Karadeniz kıyısında da Yunanlarla komşuydular. İskitler ve Yunanlarla kurulan ilişkiler, ekonomik ve kültürel gelişmenin yanı sıra Çerkes kentleri ve yazısının ortaya çıkmasını sağladı.

MÖ 5. yy.da merkezi Gorgippa (bugün Anapa) olmak üzere Bosporos Krallığı'nın yanı başında kurulan Sind Krallığı, varlığını iki yüzyıl kadar sürdürdükten sonra Bosporos Krallığı'na katıldı. Bosporos Krallığı'nın MÖ 3. yy.da ekonomik ve askeri çöküş sürecine girmesinden yararlanan İskitler'in izleyicisi Sarmatlar MÖ 2. yy.da Kuzey Kafkasya topraklarını ele geçirdiler. Çerkezler, Sarmatlar'ı ancak MS 1. yy.da Maniç ırmağının Kuzey’ine sürmeyi başarabildiler. Sarmatlar'dan sonra 4. ve 5. yy.larda Alanlar ve Hunlar bu bölgeye geldi. Hun saldırıları sonucu kıyı kentleri ve deniz ticareti yok oldu ve Çerkesler verimli toprakalarının hemen hepsini yitirdi.

1220'de Kafkasya'yı istila etmeye başlayan Moğollar Çerkeslerin bir bölümünü ve Alanlar'ın çoğunu yok ettiler. Bunu izleyen Altın Ordu saldırıları sırasında topraklarının büyük bir bölümünü yitiren Çerkesler, buna karşılık Alanlar'ın bazı topraklarını ele geçirdiler. Kuban Irmağı boyunca uzanan bu yeni topraklar üzerinde 14.yy.da Kabardey bölgesi oluştu. Altın Ordu devletinin yıkılmasından sonra daha önce yitirdikleri toprakların bir kısmını geri alan Çerkezler bu kez de Kırım Hanlığı'nın saldırılarına hedef oldular. Kırım Hanlığı'nın Çerkesleri ağır bir vergiye bağlaması Çerkeslerin Rusya'ya yaklaşmasına yol açtı. Bu zorunlu yakınlaşma Rusya'nın Kuzey Kafkasya'yı barışçı bir biçimde kolonileştirmesini de beraberinde getirdi. Çerkes-Rus dostluğu 18. yy.a değin sürdü.

Osmanlı Devleti'nin Rusya ve Avusturya ile girdiği savaşlara son veren 1739 Belgrad Antlaşması ile Kabardey bölgesi bağımsız hale getirildi. Rus yayılmacılığından kaygı duyan Çerkesler, 1768-74 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Osmanlı'nın yanında yer aldılar ama savaş Ruslar'in zaferi ve Kabardey bölgesinin ilhak edilmesiyle sonuçlandı. Bu arada Kırım'ı ve Kuban Irmağı'nın Kuzey’indeki Çerkes topraklarını ilhak eden Gürcistan'ı koruma altına alan Ruslar, Mozdok'tan başlayıp Kuban Irmağı'nın Kuzey’inden Karadeniz'e ve Tereke Irmağı’nın Kuzey’inden Hazar Denizi'ne uzanan müstahkem bir hat oluşturdular. Kuzey Kafkasya halkları buna tepki olarak İmam Mansur önderliğinde ayaklandılar ve 1787-91 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Osmanlıların yanında savaştılar ama savaş Ruslar'ın Kerç Boğazı'nın denetimini ve Anapa'yı ele geçirmesiyle sonuçlandı.

1829 Edirne Antlaşması ile Osmanlılar Çerkesya üzerindeki (aslında olmayan) haklarından Rusya lehine vazgeçti. 1838'de Çerkezler'in elindeki Soçi ve Tuapse limanlarini ele geçiren Ruslar iç kesimlere doğru yeni kaleler ve karakollar inşa etmeye başladılar. Egemenlik alanı gitgide daralan Çerkesler Ruslar'a karşı mücadeleye giriştiler. Dağıstan ve Çeçenya'da Ruslar'a karşı mücadele eden Şeyh Şamil, Çerkeslerle birleşmek için 1846'da Kabardey bölgesine gitti ama bu birleşme Çerkezlerce kabul görmediı. 1848'de bu kez naibi İmam Muhammed Emin bölgeye gönderildi.1853-55 Kırım Savaşı sırasında Çerkesler Novorssiysk kentini ve Taman Yarımadası'nın bir bölümünü Ruslar'dan geri aldılar. Şeyh Şamil'in 1859'da teslim olmasından sonra Rus Hükümeti Çerkezleri topraklarından çıkarma kararı aldı ve ilk Çerkes sürgünü başladı.

1862'de harekete geçen Ruslar, Çerkes köylerini basıp yakmaya, geri dönüşü olanaksızlaştırmak için de tarlaları tahrip ederek halkı Karadeniz kıyısına doğru sürmeye başladılar. Mayıs 1864'te Ruslar Soçi ve Tuapse kentlerini işgal ettiler. Çerkesya bu tarihten başlayarak Çerkes nüfusundan arındırıldı. Yalnızca kıyıboyu Shapsugh'da küçük bir Çerkes nüfusunun (bugünkü Adigeler) kalmasına izin verildi. Asıl Çerkez nüfusu ise Osmanlı topraklarına sürgün edildi. Gemilere bindirilen Çerkesler, Karadeniz'in Anadolu kıyılarındaki limanlara, İstanbul, İzmit, İzmir, Ege Adaları, Rodos ve Kıbrıs'a çıkarıldı. Bir bölümü de Burgaz, Varna ve Köstence'ye götürülerek Balkanlar'a yerleştirildi. Göç sırasında açlık ve salgın hastalıklar yüzünden 100 binlerce Çerkez öldü. Anadolu'ya göç ettirilen Çerkezler'de yoğun olarak Orta ve Batı Karadeniz, Kuzeybatı, Batğı, İç Batı ve Orta Anadolu'ya yerleştirildiler. Sürgün ve yerleştirme giderleri Osmanlı Hükümeti'nce karşılandı. 1830'da 1 milyonun üzerinde olduğu tahmin edilen Kafkasya'daki Çerkez nüfusu savaşlar ve sürgünden sonra 145 bine düşmüştü.

27 Şubat 1917'de Çerkes halkını anavatanlarından süren Rusya Çarlığı çöktü ve Çar II. Nikola tahttan indirildi. Bundan sonra ilk olarak Kuban ve Terek yönetim birimlerinde temsil edilen Çerkesler özerklik istediler ve Ekim 1917 Devrimi'nden sonra Dağıstan ve Terek'te yaşayan Kuzey Kafkas halklarını temsil etmek üzere 1 Aralık 1917'de Vladikavkaz'da (bugün Orkonikidze) kurulan Terek-Dağıstan Hükümeti’ne katıldılar. Bu hükümetin Sovyetleri tanımayan Kuban ve Don yerel hükümetleriile birlikte oluşturduğu Güneydoğu Birliği'nin yönetimi Mart 1918'de Sovyetlere geçti. Sovyetlere karşı çarpışan general Denikin 1919'da Terek ve Kuban'i ele geçirdiyse de, Sovyetler Mart 1920'de duruma yeniden egemen oldu. Kasım 1920'de Rus SFSC'ye bağlı Dağıstan ve Dağlı ÖSSC kuruldu. Dağlı ÖSSC içinde bir ulusal il (okrug) oluşturan Kabardey Çerkesleri, 1 Eylül 1921'de Dağlı ÖSSC'den ayrılarak Kabardey özerk yönetimbirimini (oblast) kurdular. 1922'de de Kabardey-Balkar, Karaçay Çerkes ve Adigey özerk yönetim birimleri kuruldu. Daha sonra Karadeniz kıyısında Shapsugh Ulusal il (okrug) oluşturuldu. 5 Aralık 1936'da ise bugün Çerkezlerin büyük bir bölümünün yaşadığı Kabardin-Balkar ÖSSC kuruldu.

                            BÜYÜK ÇERKES SÜRGÜNÜ
                           Göç mü, yoksa sürgün mü?

                                   Fethi Güngör

Göç [ing. Migration]: Birey ve grupların ekonomik, sosyal, kültürel vb. nedenlerden dolayı bir yerden başka bir yere gitmeleridir. (Kızılçelik-Erjem, 1994: 185)

Coğrafya başta olmak üzere, iktisat, sosyal psikoloji ve sosyoloji gibi göç olgusunu inceleyen disiplinler arasında konuya en geniş açıdan bakan bilim dalı sosyolojidir. ''Çünkü sosyolojik tahliller coğrafi değişmelerden ziyade sosyolojik boyut ve çerçevedeki değişmeleri dikkate alır. Örneğin, göçün ortaya çıkaracağı sosyal hareketlilik, göç sebepleri, uyum, göçe neden olan kararların oluşumu, göç sürecindeki ayıklama safhaları ve sonuçları ile göç edilen ülke ve göçe kaynak olan ülke halkları üzerindeki etkileri sosyolojinin ilgi alanı kapsamındadır." (Gezgin, 1994: 14)

Göç türleri incelenirken ele alınan ‘mesafe’ kavramı genellikle kıta içi ve kıtalararası göçlerle ilgilidir. Bir ülkenin milli sınırları içerisindeki nüfus hareketlerine iç göç, nüfusun ülke sınırları dışına yönelik yer değiştirmesine ise dış göç denir. Mahiyetleri itibariyle bu tür göçlerde fiziksel mesafe kavramının hiç bir önemi yoktur (Gezgin, 22).

Mecburi göçlerde (tehcir), göç kararı göç edenin iradesini dikkate almamaktadır. Zorunlu iskân politikaları yahut bir savaş veya doğal afet nedeniyle ortaya çıkan göçler mecburi göçlerdir. ''Göç edenin iradesine dayalı olmayan yer değiştirmeleri klasik anlamıyla göç saymama eğilimi de mevcuttur. Bu eğilimin nedeni ‘sürgün’ kavramının göç kavramından ayrı bir kriterle incelemeye tabi tutulması gereğine dikkat çekmek olmalıdır''. (Uysal, 1996: 141)

Yukarıdaki tanımlardan açıkça anlaşılacağı üzere, Çerkeslerin Kafkasya'dan Anadolu'ya gelişi bir sürgün olup, bu kütlesel nüfus hareketinin göç olarak isimlendirilmesi doğru değildir.

Çerkeslerin sürülme sebebi

Ekonomik, dini, siyasi ve kültürel sebepler yanında tarih boyunca en çok karşılaşılan sürgün sebebi savaşlar olmuştur. Kafkasya'dan Anadolu'ya kitleler halinde akan nüfus hareketinin de-siyasi ve dini boyutu da olmakla beraber en mühim sebebi iki asır devam eden Rus savaşlarının Çerkesler aleyhine mağlubiyetle sonuçlanmasıdır.

Sürgün güzergahı

1859-1864 yıllarında yurtlarından sürülen Çerkesler deniz yoluyla, Kafkasya'da, Taman, Tuapse, Anapa, Tsemez, Soçi, Adler, Sohum, Poti, Batum vd. limanlardan bindirilip Osmanlı Devleti'nin Trabzon, Samsun, Sinop, İstanbul, Varna, Burgaz ve Köstence limanlarında indiriliyordu. 1865-1866 sürgünü ile Osmanlı-Rus harbinden sonraki 1878 tehciri kara yoluyla gerçekleştirildi. Doğu yolundan genellikle Çeçen, Dağıstan, Asetin, Kabardey muhacirleri göçürülmüştür. Daha sonraki tehcir de kara yoluyla yapılmıştır (Berzec, 1986: 114).

Sürgün yolunda çekilen çileler Yolda telef olanların feci durumları Trabzon'daki Rus konsolosunun, tehcir işlerini idare etmekte olan General Katraçef'e yazdığı raporda şöyle anlatılır: ''Türkiye'ye gitmek üzere Batum'a 70.000 Çerkes geldi. Bunlardan vasati olarak günde 7 kişi ölüyor. Trabzon'a çıkarılan 24.700 kişiden şimdiye kadar 19.000 kişi ölmüştür. Şimdi orada bulunan 63.900 kişiden her gün 180-250 kişi ölmektedir. Samsun civarındaki 110.000 kişi arasında her gün vasati 200 kişi can veriyor. Trabzon, Varna ve İstanbul'a götürülen 4650 kişiden de günde 40-60 kişinin öldüğünü haber aldım." İşte bu suretle peş peşe sürüp gelen felaketlerin ve musibetlerin darbeleri altında inleyen ve eriyen bu kahraman ve faziletkar milletin bedbaht bakiyesi de Dobruca, Bulgaristan, Sırbistan, Arnavutluk, Suriye, Irak gibi daima tehlikeye maruz bulunan ve daima emniyetsizliğin hükümran olduğu yerlere iskân edilmiştir (Berkok, 1958: 529).

Çarın Kafkasya naibi olarak atadığı kardeşi Grandük Mişel, 1864 Ağustosunda Batı Kafkasya sakinlerine şu fermanı tebliğ etmişti: ''Bir ay zarfında Kafkasya terk edilmediği takdirde, bütün nüfus savaş esiri olarak Rusya'nın muhtelif mıntıkalarına sürülecektir:" (Berkok, 526).

işte bu yüzden, esaret ve tabiiyeti en büyük şerefsizlik addeden Çerkesler, güzel vatanlarını terk etmeye mecbur kalmışlardır. Meşhur Rus şair Lermontof bu hakikati bir şiirinde şöyle dile getirir: ''Bu insanlar yurtlarını ve babalarının mezarlarını neden terk ediyorlar? Düşman kuvvetinin zoru ile mi? Hayır! Düşman kuvvetlerinin beraberinde getirdiği esaret zincirinin korkusuyla!" (Berkok, 524).

Rus yönetimi, bölgenin yerli nüfustan arındırılarak boşaltılması hususunda zecri (zorlayıcı) tedbirler alma yanında bir takım kolaylıklar da sağlıyordu. Rus ordusundan ayrılıp gelen ve Osmanlı ordusunda görev alan General Musa Kunduk(ov) Paşa bakınız ne itiraflarda bulunuyor:

''Çeçen reisleri uzun münakaşalardan sonra göçü kabul edip nasıl gerçekleşeceğini sordular. Ben de Gürcistan üzerinden kara yoluyla gideceğimizi ve Rus ordusunun da her türlü kolaylığı ve yardımı yapacağını söyledim... Rus Generali Loris'e gidip 50 bin dönüm kadar olan arazime mukabil 45 bin altın ruble istedim. Derhal ödedi. Fakir muhacirlere sarf etmek üzere ayrıca 10 bin altın ruble daha istedim. Bunu az bularak 20 bin ödedi... Bu şekilde 25 Mayıs 1865'te, aralarında ailem ve akrabalarımın da bulunduğu 3 bin Çeçen aile ile birlikte göç ettik. Geride kalanların tehciri görevini Çeçen mıntıkası naibi reis Sa'dullah'a tevdi etmiştik." (Kundukov, 1978: 67-70).

Modern tarihin en büyük kitlesel nüfus hareketlerinden biri olan Çerkes sürgünü (Henze, 1986: 247) esnasında deniz gibi kan akıtıldı. Gemiye binmek için aç bîilaç kıyıda yağmur çamur içinde, ölüm iniltileriyle bekleşenler, yanaşan gemiye üşüşüp taşıma kapasitesinin çok üzerinde biniyorlardı. Gemiler de daha fazla para alabilmek için çok yolcu alıyor, bu yüzden fazla yol almadan batan gemilere sık rastlanıyordu. 1864 Mayısında, Trabzon'daki Rus konsolosunun yazdığına göre 30 bin kişi açlık ve hastalıktan kırıldı. Gemilerde hastalık alameti gösteren olursa derhal denize atılırdı...1858-1865 yıllarında 493.124 insanın gittiği Trabzon'da bir tek adamın 3050 cariye birden aldığı oluyordu...' (Avksentev, 1984: 61-62).

Üç milyon Kafkas insanını zorla yurdundan süren Rusya, bu mazlum ve mehcur (kendi kaderiyle baş başa bırakılmış, unutulmuş) millet üzerindeki siyasi emellerine son vermiş değildi.

Rus Hükümeti adına General Fadol, Musa Kunduk ile Gazi Muhammed'e şu teklifi sunmuştu: 'Afganistan hududunda Çerkeslerden müteşekkil bir devlet kurmak, Osmanlı Devleti'ndeki tüm Çerkesleri oraya göçürmek, kurulacak devletin Rusya'ya bağlı kalması şartıyla bütün masraflarının Rusya tarafından ödeneceğini garanti etmek.' Her ikisi de bu teklifi reddetmişti. Rusya bu proje ile Afganistan'ı işgal etmekte olan İngilizleri bertaraf etmeyi düşünüyordu. (Kundukov, 12) Göçürülen Çerkeslerin karşılaştığı dayanılmaz zorluklara şahit olan bazı Ruslar bile vicdan azabı duyuyordu. Musa Kunduk Paşanın hatıratına bir göz atalım:

"... insanların perişanlığını hayretler içinde temaşa ettiğimi gören istasyon yetkilisi koşarak yanıma geldi ve gözleri yaşla dolarak dedi ki; 'Ekselans, dünyada bu acıklı manzarayı seyredip de kalbi burkulmayacak insan var mıdır? Allah'tan korkmak lazım. Bu topraklar onların yerleridir. Ne hakla onları bir bilinmezin içine sürüyoruz? Nereye gittiklerini sorduğumda, Osmanlı Devleti'ne diyorlar. Ama nasıl ve ne zaman? Onları neler bekliyor, belli değil. Bu konularda hiç bir bilgileri yok.' (Kundukov, 62-63).

Tehcir sürecinde geri dönme eğilimi

21 Mayıs 1864'te dört asırlık Rus -Kafkas savaşının batı kesimde de mağlubiyetle sonuçlanmasıyla başlayan büyük tehcir süreci uzun sürmemiştir. Osmanlı Devleti'nden dönüp gelen bazı insanların anlattıkları, Paç'e Beçmırza'nın şiirleri, açlık, hastalık ve ölüm haberleri getiren gözyaşı ve hasret dolu akraba mektupları özellikle Kabardey'den göçün devam etmesini engellemiştir. (Berzec, 134 )

Hüseyin Paşa Osmanlı Devleti'nin göçe hazırlıklı olmadığını, bu konuda Çerkesler için hiç bir şey hazırlanmadığını, bu muhacirlerden ilk büyük grubun durumunun ağıt yakılacak derecede perişan olduğunu belirterek ‘önemle rica ediyorum, tehcir meselesinde acele etmeyelim’ demişti.

Tehcir büyük bir hızla devam ederken, bir taraftan da geri dönme eğilimleri baş göstermişti. Türkiye'deki Rus Elçisi İgnatiev'in 21.02.1872 tarihinde Rus Dışişleri Bakanı'na yazdığı gizli bir yazıda, Türkiye'ye göçürülmüş 8500 Çerkes ailenin katlandıkları dayanılması zor-şartlardan şikayetle Kafkasya'ya geri dönmek istedikleri bildirilmiştir. (Berzec, 198)

İskan edildikleri yerlere uyum sağlayamayıp geri dönmeye yeltenen muhacirlerin sayısı o kadar artmıştı ki, Osmanlı hükümeti tedbir alma ihtiyacı hissetmişti. 18 Kanun-ı sani 1789 tarihli emirname ile Çerkeslerin kaçmasına fırsat verecek her hareketin engellenmesi emredilmiş, bu hususta yabancı deniz nakliyat şirketlerine de gemileriyle tek bir Çerkes dahi taşımamaları’ resmi yazıyla bildirilmiştir. (BOA, Hariciye Nezareti , 122/64 )

Bandırma civarındaki Yeni Sığırcı köyüne iskân edilen 300 aileden 150'si, oradaki hayata uyum sağlayamayıp anavatana dönmüştür.
1911'de Hac dönüşünde Şam valisi ile görüşen Canıko Bako; on bin Çerkes o1duklarını, kendilerine hicret etmek istediklerini söyler, vali de memnuniyetle kabul eder. Canıko, Mehmet Hanaşe ile birlikte bir heyet halinde gelip daha önce iskân edilen köyleri gezer, perişan hallerine şahit olur. Kendilerinin iskân edilmesi için belirlenen Kerk tepelerini gezerler. Bu kayalıkları beğenmeyip Ağustos 1911'de deniz yoluyla İstanbul üzerinden geri dönerler, hiç kimse de hicret etmez. (Berzec, 130)

İstanbul'daki Çerkes Teavün Cemiyeti sekreteri hukukçu Tsağo Nuri 1913'te anavatana dönerek Kabardey bölgesinde değişik okullarda Çerkes Dili okutmaya başlamıştı. (Berzeg, 1995: 247)

1991'de kurulan Kafkas Halkları Konfederasyonu'nun (KHK) fahri başkanı Musa Şenıbe anlatıyor: "Annem anlatırdı; Dedem yolda (karşıdan gelen gemidekilerden) Türk'e gidenlerin hastalıktan kırıldığını öğrenince yanındakilerle birlikte denizin ortasından dönüp geri gelmiş.'' (Şenıbe, 1996).

Osmanlı Devleti'nin tehcir ve iskân politikası

Osmanlı Devleti'nin Kafkasya ile ilk temaslarını kurduğu 17. Asırdan itibaren ferdi göçler başlamıştı. Büyük göçten önce Osmanlı ordusunda görev almış yüzlerce subay ve bir kısmı vezirlik yapmış 300 paşa vardı. Osmanlı Devleti Kafkasya'yı hakimiyeti altına almak için bu üst düzey bürokratlardan yararlanmıştır. Musa Kunduk Paşa şöyle anlatır: "Sadrazam ile görüştükten sonra Berzec Hüseyin Paşanın yanına gittim. Wubıkh Ali Paşa da (Hafız Paşanın kardeşi) oradaydı. Bu iki zat Çerkes muhacirlerinin vaziyetini yakından takip ediyordu. Hüseyin Paşa Osmanlı Devleti'nin göçe hazırlıklı olmadığını, bu konuda Çerkesler için hiç bir şey hazırlanmadığını, bu muhacirlerden ilk büyük grubun durumunun ağıt yakılacak derecede perişan olduğunu belirterek 'önemle rica ediyorum, tehcir meselesinde acele etmeyelim' demişti.'' Hüseyin Berzec Paşa 1866'da idam edilmiştir (Berkok, 517).

"Kuruluşundan beri iç problemlerini çözmede tehcir ve iskân metoduna sıkça başvuran Osmanlı Devleti, 9 Mayıs 1857'de tehcir kanununu çıkarmıştır. Bu arada Rus Çarıyla gizlice ittifak etmiştir... Göçenlerin mal, can ve hürriyetleri, sair tüm hakları sultanın garantisi altında idi. Her tür vergiden muaf olarak arazi verilmesi vaat edilmişti. Anadolu'ya yerleşenler 12 yıl askerlikten muaf tutulmuştu. 1860 yılında iskân-ı Muhacirin Komisyonu kuruldu. Bunda ekonomik ve politik çıkarlar gözetilmişti. Buradan anlaşılıyor ki Çerkeslerin göçürülmesi, Osmanlı Devleti'nce planlanmış, sonraları gelişen fiili durumdan çok daha önce programlanmış bir iştir.'' (Karpat'tan naklen Berzec, 47)

Nefy ve iskân, yönetim politikalarından en barizleri olan Osmanlı Devleti (Barkan, 1949-50: 524 vd.) bu tehcir ile yüz yüze kalmış olduğu bir çok problemini halletmeyi de düşünmüştü. (Berzec, 120)

Rusya'nın iskâna müdahalesi

Binlerce yıllık öz yurdundan zulüm ve kanla sürdüğü milyonlarca insanı gittiği yerde de rahat bırakmayan Rusya, onların nerelerde iskân edileceğine de müdahale etmiştir. Rusya'nın 2 Mart 1878'de Osmanlı Devleti ile imzaladığı anlaşmada, Rus hududuna yakın yerlerde iskân edilen Çerkeslerin iç bölgelere götürülmesi hususu üzerinde durulmuştur (Berzec, 126). Nitekim öyle de yapılmış, 150.000 Çerkes bu sefer de Rumeli'den Anadolu'ya göçürülmüştür.

Sürülen Çerkes sayısı

Büyük tehcirle ilgili resmi istatistik bilgilerinin tamamına sahip değiliz. Ancak muttali olunabilen Rus, İngiliz, Fransız ve Osmanlı kayıtlarında 700 binden 2 milyona kadar değişen rakamlar mevcuttur. Osmanlıdaki nüfus hareketlerini inceleyen Obisni İrolitimo 1866'da muhacirlerin bir milyona ulaştığını belirtir (Nartların Sesi, 1980: 15).

Ünlü tarihçi Kemal Karpat, 1859-1879 arasında göçürülen Kafkasyalıların, çoğu Çerkeslerden oluşmak üzere 2.000.000 civarında olduğunu, sağ salim Osmanlı Devleti'ne ulaşan muhacir sayısının ise 1.500.000 olduğunu belirtir (Karpat, 1995: 69). Kafkasya'nın hürriyet mücadelesi konusunda değerli bir eser yazmış olan Hızal da tehcirin 1.500.000 Kafkasyalının yurdundan sürülmesiyle sonuçlandığını belirtir (Hızal, 1961: 49).

Ancak; Kafkasya'da yaşanan iç tehcirleri, Sibirya ve Orta Asya'ya sürülenleri, Balkanlardan Anadolu'ya, Bandırma civarından Güneydoğuya göçürülenleri, Yahudi -Arap savaşında Golan bölgesinin işgali üzerine Kunaytıra'dan sürülenleri de hesaba kattığımızda, kelimenin hakiki anlamıyla yurdundan sürülen Çerkes sayısı üç milyonu aşmaktadır.

Çerkes Muhacereti (Diasporası)

Çerkeslerin Kafkasya dışında en yoğun yaşadığı yerler, başta Türkiye olmak üzere, Suriye, Ürdün, Filistin, Mısır, Yugoslavya, bazı Avrupa ülkeleri ve Amerika gibi çok farklı ülkelerden oluşmaktadır. Varna'da halen dört Çerkes köyü vardır ve özel kıyafetlerini ve dillerini muhafaza etmektedirler. Trablusgarp'a (Libya) bir defada 1000 aile gönderilmiş olduğu arşiv belgesi ile sabittir. Irak, Endonezya gibi hiç tahmin edilmeyecek ülkelerde dahi Çerkes varlığına rastlanmaktadır. Mısır'da üç asırdan fazla hüküm süren Çerkes Memlükleri ise: ayrı bir araştırma konusudur.

Sürgünün açtığı derin yaralar

"Tehcir operasyonu, binlerce yıllık Kafkas tarihinin en mühim hadisesidir. Bu olay Kafkasyalıların sosyal yapısını, ekonomisini ve politikasını menfi yönde etkilemiştir."(Berzec, 129)

Aynı kanaati paylaşan ve 1864 büyük sürgününün Çerkes toplum yapısında son derece büyük tahribatlara yol açtığını belirten din bilgini Meretowkoe Nuh, Çerkes Tarihi adlı eserinde, gerek 1864'te, gerekse daha sonra devam ederek 1878, 1888, 1890 ve nihayet 1900 yıllarında Osmanlı Devleti'ne vuku bulan göç hareketlerini tenkit etmekte ve vatanın toplu şekilde boşaltılmasının meşru bir gerekçesi olmadığı görüşünü savunmaktadır (Mertuki, 1912: 34, 61).

Büyük Çerkes sürgününün Adıge toplumunun sosyal yapısını derinden etkileyen sonuçlarından biri de, çok sayıda Adıge insanının köle ve cariye olarak satılması olmuştur ki bu olgunun yansımalarını, Ahmet Midhat, Abdülhak Hamit, Sami Paşazade Sezai, Mizancı Murat gibi kendisi veya annesi Çerkes olan bir çok Osmanlı aydının eserlerinde açıkça görmek mümkündür. (bkz. Parlatır, 1987: 31 vd.)

Kaynakça
-Avkscntcv, A., İslam na Sevemom Kavkaza, Stavropol, 1984.
-Barkan, Ö. L., 'Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler', İ.Ü.İ.F. Mecmuası, c. 11, s.l-4, İstanbul 1949-50, s.524 vd.
-Berkok, İ., Tarihte Kafkasya, İstanbul, 1958.
-Berzec, N., Tehcîru'ş -Şerâkise, (Arapçaya çev. İsamu'1 -Hasen), Amman, 1 986.
-Berzeg, S. E., Kafkas Diyasporasında Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü, Samsun 1995.
-BOA, Hariciye Nezareti, c. 122, dosya no: 64.
-Gezgin, M. F.,İşgücü Göçü ve Avusturya'daki Türk İşçileri, İ.U. Yayınları, İstanbul, 1 994.
-Henze, P., 1986, s. 247'den nak. Edris Abzakh, ‘Circassian Home Page’, İntemet, (http.//www.geocities.com./CollegePark/234 1/).
-Hızal, A. H., Kuzey Kafkasya Hürriyet ve İstiklâl Davası, Orkun Yayınları No: 4, Ankara 1961.
-Karpat, K. H., Ottoman Population 1830-1914, Wisconsin, 1995.
-Kızılçelik, S., Erjem, Y., Açıklamalı Sosyoloji Sözlüğü, Atilla Kitabevi, Ankara, 1994.
-Kundukov, M., Anılar, çev. M. Yağan, İstanbul 1978.
-Mertûkî, N., Nûru'l-Mekâbis fî Tevârîhi'l-Çerâkis, Kerimiyye Matbaası, Kazan, 1912.
-Nartların Sesi Dergisi, Sayı. 16, Ankara, Şubat 1980,s.15.
-Şenibe Musa ile Röportaj, Nalçik, 01.10.1996.
-Parlatır, İ., Tanzimat Edebiyatında Kölelik, TTK Yayınları, Ankara, 1987 .
-Uysal, H., İnsan ve Toplum Bilimleri Sözlüğü, Uysal Kitabevi, Konya, 1996.

KAFKAS VAKFI BÜLTEN, OCAK 2002

Tüykiyedeki Kafkasyalilar sayisal verileri video

UZUNYAYLA'DAKİ KÖYLERİMİZ ve MUHTARLARI / KAYSERİ UZUNYAYLA CIRCASSIAN VILLAGES
Köyün Adı Village Name		Çerkesce Adı Circassian Name	Hane Sayısı Residence Number	Muhtarın Adı Village Mayor's Name	Telefon Numarası Telephone Number
ALTIKESEK	Abaza	LOKAJE / LOOKIT	24	Sait GÜN	(0 352) 5211192
A.KIZILÇEVLİK	Kabardey	MEKENEY	37	Fikret GÜSER	5236007
AKÖREN	Hatıkuey	PEDISEY	16	Ali AKKAYA	5427157
AYGÖRMEZ	Hatıkuey	HIDYAKÖY	18	Yaşar GÜMÜŞ	5427201
A. BORANDERE	Kabardey / Çeçen	ŞEŞEN JAMBOTEY	32	İsmet ŞIK	5411111
A.BEYÇAYIR	Kabardey	ŞIPŞHABLE	27	Zehni KOVULMAZ	5371020
A. KARAGÖZ	Kabardey	KHOSTHABLE	42	Zehni NART	5331063
ALAMESCİT	Kabardey	LIĞURHABLE	5	Yılmaz DOMANİÇ	5236123
A. POTUKLU	Abaza	İSMELGOAJE / YİSMELGIT	60	Mustafa DİRGEN	5123229
B. KABAKTEPE	Kabardey	TAMBİHABLE	35	Gazi SEZER	...
B. GÜMÜŞGÜN	Kabardey	APŞOHABLE	85	Doğan KANDEMİR	5123325
BESEREK	Hatıkuey	ÇEÇENAY	55	Tahsin ÖZDEMİR	5266680
ÇUKURYURT	Abzekh	ÇUKURYURT	23	Hayri CANPOLAT	5266624
ÇAMURLU	Kabardey	HAPTSE	..........	.........	.....
Ç. SÖĞÜTLÜ	Hatıkuey	SÖĞÜTLÜ	14	Yahya BAYTAN	5427024
CİNLİÖREN	Hatıkuey	NIBERINHABLE	39	Zahit ALBAYRAK	5427234
DİKİLİTAŞ	Kabardey	DİKİLİ	48	Nahit POLAT	.......
DEMİRCİÖREN	Hatıkuey	HACISHAKHABLE	45	Ekrem KORKMAZ	5427003
DEMİRBOĞA	Abaza	DEMİRBOĞA	15	Rasim ÖZGÜR	5577212
DEVEDERESİ	Hatıkuey	PADISEYİJ	37	Avni ÖZKURT	5427202
EĞRİSÖĞÜT	Karaçay	EĞRİSÖĞÜT	10	Özdemir ÖZKAN	5122439
ERDOĞAN	Kabardey	MARAŞLI	30	Hayri DUMAN	7724102
GEBELEK	Kabardey	KUTHALEY	68	Avni ARPACI	5331047
BURHANİYE	Kabardey	İNDERE	40	Duran YALÇIN	6145008
HİLMİYE	Kabardey	BEŞKIZAKHABLE	68	Cahit TOKMAK	5324226
HAYRİYE	Kabardey	JAMIRZEY	70	Orhan YAVUZ	5266643
HALİTBEYÖREN	Abaza	KUNAŞEY	23	Sami SÖNMEZ	5311134
İNLİÖREN	Hatıkuey	KHEVSAY	45	Hayri SAĞIR	5427047
KARABOĞAZ	Kabardey	ASLANHABLE	82	Haydar BAYKALDI	5311114
KARAHALKA	Kabardey	MERTEZEY	24	Duran BİLGE	5341098
KIRKGEÇİT	Kabardey	JIGEYKHO	....	...............	.............
KIRKPINAR	Kabardey	SASIKHABLE	27	Sezgin DEMİRKAN	5341175
KARAKUYU	Kabardey	ŞEGEM/ÇEGEM	58	Sezai KOYUNCU	5341017
KUŞÇU	Hatıkuey	KUÇI	18	Ebubekir GÜNGÖR	5427176
KAZANCIK	Abaza	BIBERDKIT	64	Tekin ÖZVERİ	5524585
KAVAK	Kabardey	LIBIYHABLE	...........	..............	...........
KARACAÖREN	Abaza	KARACAÖREN	15	Avni MİT	5577044
KILIÇMEHMET	Kabardey	KILIŞBİHABLE	42	Ahmet KILIÇ	5123282
KURBAĞALIK	Kabardey	JIGEBEHOY	28	Selami SUNGUR	5291103
KAFTANGİYEN	Kabardey	ANZOREY	90	Aziz AKSOY	5281553
KAYNAR	Hatıkuey	KAYNAR	300	Belediye Bşk. Orhan TAŞPINAR	5324041
ÇAMURLU	Kabardey	HAPTZEY	52	Haspi KANDUR	7891123
MALAK	Hatıkuey	MALAK	80	Mustafa BAYRAM	5266535
METHİYE	Kabardey	MUDAREY	57	Mehmet ULUS	5281508
OLUKKAYA	Kabardey	JAMBOTEYİJ	53	Hayrullah SARI	5341150
ÖRENŞEHİR	Kabardey	KUNDATEY	60	Fahrettin SAKUR	5291039
PAZARSU	Kabardey	ANZOREYTZUK	20	Ahmet TOKOĞLU	5281578
PANLI	Abzekh	PANKOY	84	Hasan ERDEM	5218017
ŞEREFİYE	Kabardey	ASTEMİREY	40	Adnan KARAÇAY	5291074
SACAYAĞI	Kabardey	BEYAZKÖY	30	Yılmaz VURDUM	5291176
TAHTAKÖPRÜ	Kabardey	KURAŞINHABLE	29	İsmail YILDIZ	5524652
TAVLADERE	Abaza	TAVLADERE	15	Tevfik ÖZKAN	5577049
TAŞOLUK	Kabardey	HAPESEY	19	Rıfat TOKER	5236051
TAŞLIGEÇİT	Kabardey	TOKHABLE	10	Ersal TOK	5291083
TERSAKAN	Hatıkuey	LAKHABLE	30	Şaban MANDACI	5427260
ÜÇPINAR	Kabardey	HATIKŞIKOYTZUK	22	H. Ahmet SAYAR	5291135
UZUNPINAR	Kabardey	YİNERIKOY	65	Sabahattin AKKAYA	5431075
YENİ YASSIPINAR	Kabardey	JANIKOY	35	Burhan EĞERÇİ	5324155
Y. KARAGÖZ	Kabardey	MAKARHABLE	70	Salman EZBUEMİŞ	.
Y. BEYÇAYIR	Kabardey	MARGUŞEY	13	Zeki TAMBAY	5371045
YENİYAPAN	Abaza	YENİYAPAN	30	Muhlis ASLAN	5577211
YAHYABEY	Kabardey	HATUŞIKOYIJ	60	Hikmet ÇETİNKAYA	5524520
Y. KIZILÇEVLİK	Kabardey	JEŞHABLE	15	Vahdettin YILDIZ	5236024
YAĞLIPINAR	Kabardey	JERİŞTEY	30	Vedat KALAN	5311176
Y. POTUKLU	Abaza	İSMELGOAJE / YİSMELGIT	12	Turhan ÖCAL	5123221
Y. BORANDERE	Kabardey	YELİGOY	.....	.......	.......

TÜRKİYEDEKİ ÇERKES KÖYLERİ

ADANA

CEYHAN
Adapınar (Çerkes Karamezar)
Ağaçlı (Çeçen Anavarza)   Chechen, İngush
Büyük Mangıt   Shapsugh, Abaza, Nogay
Ceyhan Kasabası   Chechen, İngush
Çokçapınar (Çokça)   Wubıh
Değirmenli (Şevkiye)   Wubıh
Değirmenli (Şevkiye)   Wubıh
Dikilitaş    Abaza, Abhaz, Karachay
Günlüce (Sadiye,Karamezar)
Hamdilli    Abaza, Abhaz
Hamidiye (Yerguvat)
Köprülü
Küçük Mangıt   Shapsugh, Abaza, Nogay
Sarıbahçe   Karachay, Shapsugh
Çınar    Karachay, Abaza
KADİRLİ
Kadirli    Karachay, Abaza
Akpınar    Abaza
TUFANBEYLİ
Akpınar   Abaza
İğdebel   Abaza
Bolatpınarı   Abaza
Kayapınar (Jejikuey)   Kabardey
Koçcağız (Koçağız)   Kabardey

ADIYAMAN

MERKEZ
Küçük Çerkezi
Uzunpınar (Çerkezibüyük)
GÖLBAŞI
Çatalağaç   Abzegh


AFYON

SULTANDAĞI
Akbaba   Abzegh
BOLVADİN
Bolvadin Kasabası
DİNAR
Gencalı (Genceli)   Shapsugh
Yapağılı   Shapsugh
İHSANİYE
Sarıcaova   Abzegh
Yenice   Abaza, Shapsugh, Bjedug

AMASYA

GÖYNÜCEK
Konuralan   Shapsugh
Hamamözü   Shapsugh
GÜMÜŞHACIKÖY
Kutu   Shapsugh
HAMAMÖZÜ
Merkez    Shapsugh
Göçeri   Besleney
MERKEZ
Eskikızılca (Kızılcaiatik)   Abaza
Gözlek   Abaza
İlgazi   Shapsugh
Musaköy   Abaza
Selimiye
Yeşiltepe (Kürtlercerit)   Abaza
Yeniköy   Abaza
MERZİFON
Tavşandağ   Besleney
Esentepe   Abzegh
Yeşiltepe   Abzegh
Selimiye   Abzegh
Çayırköy   Abhaz

ANKARA

MERKEZ
Bala
ÇUBUK
Bozca (Samut)
Karadana
HAYMANA
İkizce   Abzegh
YENİMAHALLE
Dağyaka (Teşrek)   Shapsugh
ŞEREFLİKOÇHİSAR
Merkez   Abzegh, Besleney, Shapsugh
GÖLBAŞI
Yağlıpınar   Karaçay
Hacımuratlı   Kabardey
Çerkezhöyük   Besleney

ANTALYA

KORKUTELİ
Beşpınar (Yeleme)   Abzegh
Bozova (Zivint)   Abzegh

AYDIN

BOZDOĞAN
Osmaniye (Çerkezköy)   Shapsugh
KOÇARLI
Tekeli (Tekeli Kahvesi )   Shapsugh
KUYUCAK
Azizabat (Darıtepe)   Shapsugh
MERKEZ
Çeştepe   Shapsugh
Şevketiye   Shapsugh
Sınırteke   Shapsugh
NAZİLLİ
Hamidiye   Shapsugh
SÖKE
Sazlı (Söke Kemeri)   Shapsugh
Söke Kasabası   Shapsugh
SULTANHİSAR
Salavatlı   Shapsugh
YENİPAZAR
Direcik   Shapsugh

BALIKESİR

BALYA
Söbücealan Abzegh
BANDIRMA
Aksakal (Sığırcı ) Kasabası Shapsugh
Bandırma Kasabası Shapsugh, Chechen
Cinge Wubıh
Emre Shapsugh
Ergili Shapsugh
Erikli Shapsugh
Karaçalılık Shapsugh
Yenisığırcı www.yenisigirci.com Kabardey
Yeniziraatlı Shapsugh
BİGADİÇ
Çaldere (Dereçerkes) Abzegh
Çamköy Shapsugh
Hamidiye (Çerkes Hamidiye) Shapsugh
Kargın Shapsugh
Orhanlı (Orhaniye) Shapsugh
DURSUNBEY
Çınar
Dereköy Abzegh, Shapsugh
Mahmudiye Shapsugh
GÖNEN
Armutlu (Sızıköy) Wubıh
Ayvalıdere Abzegh
Balcıköy Abzegh
Bayramiç Abzegh, Shapsugh
Çalıoba Abzegh
Çifteçeşmeler
Dereköy (Keçidere) Wubıh
Ekşidere Wubıh
Gönen
Hacımenteş Abzegh
Hacıvelioba (Obaköy) Abzegh
Karalarçiftliği Wubıh
Keçeler
Köteyli
Muratlar Abaza
Ortaoba Abaza
Taştepe (Çalıoba,Çerkes)
Tuzakçı Abzegh
Üçpınar Abzegh
İVRİNDE
Merkez Shapsugh
Gökçeyazı (Ergama)
Çarkacı Shapsugh
KEPSUT
Dereli Abzegh
Durak (Hamidiye)
Keçidere
MANYAS
Boğazpınar (Mürvetler)
Bölgeağaç Wubıh
Çakırca Abzegh
Çamlı (Gurafa) Dağ,Lez
Çavuş Abzegh
Cumhuriyet (Sultaniye) Wubıh
Darıca Wubıh
Değirmenboğazı Wubıh
Dere (Aleksi) Wubıh
Dura Abzegh, Wubıh
Eşen Abzegh
Eskiçatal
Hacıosman Wubıh
Hacıyakup Wubıh
Haydar Wubıh
Işıklar Wubıh
Kızık Shapsugh, Abzegh
Kızılköy (Kızıksa) Abzegh, Shapsugh
Kulak Wubıh
Salur Wubıh
Soğuksu (Eskimanyas) Wubıh, Shapsugh
Süleymanlı Wubıh
Tepecik (Dünbe) Wubıh, Shapsugh, Daghestan
Yeniköy Wubıh
MERKEZ
Alacabayır Shapsugh
Boğazköy Wubıh
Ortaca (Kirne) Daghestan
Yağcılar Abzegh
Yaylacık (Dikilitaş Yaylacığı) Abzegh
SINDIRGI
Mandıra
SUSURLUK
Aziziye Abzegh
Balıklıdere Shapsugh
Demirkapı (Hamideye)
Gökçedere Shapsugh
Ilıcaboğazı Shapsugh
Kadıkırı Abzegh
Karapürçek
Kepekler Shapsugh
Muradiye Shapsugh, Abzegh
Söğütçayırı Karachay
Sülecik Abzegh
Sultançayırı Abzegh
Ümiteli Shapsugh
Yahya
Yıldız Abzegh

BİLECİK

BOZÜYÜK
Akçapınar Abzegh
Akpınar Abzegh
Alibeydüzü Abzegh
Karaağaç Abzegh, Shapsugh
Karaçayır Abhaz
Kovalca Abhaz
Poyra Abzegh, Hatukuay, Shapsugh
Yeniçepni (Çerkezçepni)
Düzdağ Abhaz
MERKEZ
Elmabahçe Abhaz
Hasandere Abhaz
Künceğiz Abhaz
PAZARYERİ
Alınca (Çerkezalınca) Abzegh
Sarnıç Abhaz
SÖĞÜT
Guyemcik Abzegh
Kanlıkonak Abhaz
Nanedere Abhaz

BİTLİS

ADİLCEVAZ
Yolçatı, Yolaçtı (Koğuş) Shapsugh
AHLAT
Akçaören (Ağcaviran) Asetin
Çukurtarla (Hanik) Shapsugh
Yoğurtyemez Shapsugh
Hulik (Otluyazı) Asetin
Develik Abzegh, Hağur, Shapsugh

BOLU

MERKEZ
Elmalık (Petsiye Hable) Hatukuay
AKCAKOCA
Ağaköy Shapsugh
Akçakoca Abhaz
GEREDE
Nuhören (Nuhveran)

BURDUR

YEŞİLOVA
Gencalı
Hayriye Shapsugh

BURSA

KARACABEY
Akçasusugırlık Abzegh
Cambaz
Ekinli (Arapçiftliği) Shapsugh
Gönü
Hayırlar (Hayırsız)
Karacabey Wubıh
Ulubat Abhaz, Karachay
Yolağzı (Dümbe) Abzegh
Kurşunlu
Ekmekçi
MUSTAFAKEMALPAŞA
Adaköy Shapsugh
Boğazköy (Eskimezarlık) Shapsugh
Bostandere
Döllük Abzegh
Güllüce Abzegh
Güvem Abzegh
Kadirçeşme Shapsugh
Karaorman Abzegh, Karachay
Ormankarı Abzegh
Soğucak Abzegh
Taşköprü Shapsugh
Tepecik Karachay
Yalıntaş (Mineviz) Abzegh
Söğütalan
ORHANELİ
Söğüt Shapsugh
YENİŞEHİR
Kavaklı
İNEGÖL
Fındıklı Shapsugh
Güneykestane Abhaz
Hacıkara Shapsugh
Bogaz Shapsugh
Kestanenalanı Abhaz
Mezit (Uzunbarış) Abhaz
Osmaniye (Kanlıkonak) Abhaz
Rüştiye Abhaz
Sulhiye (Uzunbarış) Abhaz
Kuşuboğazı Daghıstan

ÇANAKKALE

BİGA
Akköprü Kumugh
Aşağıdemirci (Çerkezdemirci) Bjedugh, Abzegh, Shapsugh
Bahçeli (İhsaniye) Bjedugh, Abzegh, Shapsugh
Bakacak (İpkaiye) Bjedugh, Abzegh, Shapsugh
Cihadiye (Buzalık) Bjedugh, Abzegh, Shapsugh
Çınardere Chechen
Dereköy (Şevketiye) Bjedugh, Abzegh, Shapsugh
Doğancı Kumugh
Eminorman (İhvaniye) Bjedugh, Abzegh, Shapsugh
Geyikkırı Kumugh
Hacıköy (Maksudiye) Bjedugh, Abzegh, Shapsugh
İdriskoru (Tevfikiye) Bjedugh, Abzegh, Shapsugh
Kahvetepe (Şerefiye) Bjedugh, Abzegh, Shapsugh
Karabiga Tokatkırı (Ahmetpaşa)
Osmaniye Bjedugh, Abzegh, Shapsugh
Savaştepe (Lütfiye) Bjedugh, Abzegh, Shapsugh
Tepeköy Kumugh
Gemicikırı Kumugh
GELİBOLU
Ilgardere
Bigalı

ÇORUM

ALACA
Altıntaş Kaberdey, Kumugh
Gökören Abhaz
Kapaklı Kaberdey
Karaçal Abzegh
Körpınar Abzegh
Mahmudiye (Çerkezkalehisar) Abzegh
Seyitnizam Abzegh
Sincan Shapsugh, Kumugh
Sultanköy Abhaz
İSKİLİP
Kavak
Saraycık Besleney
MECİTÖZÜ
Fakıahmet Shapsugh
Söğütyolu (Zennun) Besleney
Vakıflar Abzegh
MERKEZ
Çorak (Cemilbey) Shapsugh
Doğanlar (Hamidiye) Shapsugh
Elköy Kaberdey
Ertuğrul Abzegh
Feruz (Feriz)
Gökdere Besleney
Kırkdilim Besleney
Kuşsaray Abzegh
MecidiyekavakAbzegh
Osmaniye (Enbiyapınarı) Abzegh
Sazdeğirmeni Besleney
Toçluburun Besleney
Yakuparpa (Yakupağa) Shapsugh
Yeşilpınar (Karapınarmuhacir) Abzegh
Yeşilyayla (Kuduzlar) Kumugh, Nogay
ORTAKÖY
Oruçpınar Abzegh
SUNGURLU
Gafurlu Besleney
Gökçeköy (Hamallıçerkez) Abzegh
Tuğcu Shapsugh
Yenihacılarhanı (Hacılarhanıçerkez) Shapsugh
Yenikadılı (Kadılıçerkez) Abzegh
Saraycık Besleney

DENİZLİ

MERKEZ
Akköy (Aziziye) Shapsugh, Daghıstan
SARAYKÖY
Sığma Shapsugh
ÇARDAK
Hayriye

DÜZCE

MERKEZ
Ağaköy Shapsugh
Aksu (Elbüzbey,Elbruzbey) Abhaz
Aydınpınar (Şaguş)
Aynalı (Çerkezaynalı) Abzegh
Ballıca Shapsugh
Batakçiftlik Shapsugh
Beslambey (Akınlar) Wubıh
Bıçkıyanı (Bıçkı) Abhaz
Bostanyeri Shapsugh
Büyükaçma Shapsugh
Çakarlar Wubıh
Çakırlar Shapsugh
Çalılık (Hatipköy) Shapsugh
Çam Shapsugh, Abzegh
Çamoluk (Kasbeykköyü) Abhaz
Çay (Efteniçay) Abhaz
Çınarlı Abzegh
Dağdibi Abzegh
Darıyerihasanbey Abhaz
Değirmenbaşı Shapsugh, Abhaz
Develi Besleney
Doğanlı Abzegh, Shapsugh
Dolay (Derdin) Abhaz
Elmacık Shapsugh
Esenköy Wubıh
Esenköy (Mergic) Wubıh
Esmahanım Abhaz
Gökçe Shapsugh
Gülormanı (Hacımusa) Bes,Shapsugh
Gümüşpınar Abzegh, hapsugh
Günlü (Aziziye) Abzegh
Güven Abhaz
Hacısüleymanbey Abhaz
Halilbey Abhaz
Harmankaya Abhaz
İstilli Besleney
Kaledibi Abhaz
Karaçalı Shapsugh
Karahacımusa Shapsugh
Kazıkoğlu Shapsugh
Kirazlı (Siyokoğlu,Hacıismail)
Kiremitocağı-Hüseyinbey (Keçhable) Wubıh
Kızılcık (Şuruhefendi)
Konaklı (Bayramcı) Shapsugh
Köprübaşı (Ömerefendi) C'emguy
Küçükahmet Shapsugh
Küçükmehmet (Sıracevizler) Shapsugh
Kurak Abhaz
Kuşaçması (Hacıtalustanbey) Shapsugh
Kutlu (Amcahasanbey) Wubıh
Kuyumcuhacıali Shapsugh
Muncurlu Bes,Shapsugh
Muratbey (Muratlar) Abhaz
Paşaormanı (İbrahimbey) Wubıh
Pınarlar (Hanpinas) Shapsugh
Sarayyeri Shapsugh
Sarıdere Karhacay
Sazköy Abhaz
Şıralık (Kasapköy) Shapsugh
Soğuksu Abhaz
Taşköprü (Çerkeztaşköprü) Shapsugh, Abzegh
Tavak Abhaz
Üçköprü (Darıyeri,Süleymanbey) Abhaz, Abzegh
Uzunmustafa Abhaz
Yayakbaşı (Yeniköy) Shapsugh
Yenikaraköy (Çerkezkaraköy) Shapsugh
Yeşilyayla (Hüçaçbey) Abhaz
Yongalık Shapsugh
Zekeriya Abhaz

ESKİŞEHİR

ALPU
Çukurhisar Abhaz, Shapsugh, Besleney
Karacaören Abhaz
ÇİFTELER
Belpınar Karachay
HEKİMDAĞ
Bektaşpınarı Abhaz
Hekimdağ, Taşköprü Abhaz
Sulukaraağaç, İmraniye Abhaz
Tandır Abhaz
İNÖNÜ
Kümbet, Kümbetakpınar
Kümbetyeni
Oklubalı Abzegh, Kabardey
MAHMUDİYE
Yeniköy Abzegh
MERKEZ
Ağalar Abzegh
Ağapınar Abhaz
Ahılar Abhaz
Akpınar Abhaz, Besleney
Aşağıkartal, Çerkezkartal Kabardey
CavlumAbzegh
Gökçeışık Besleney
İmişehir Abhaz
Karaalan
Karaçayır Abhaz
Kireçköyü Bes
Zincirlikuyu (Hamidiye) Chechen
Kozlubel, Margı Abaza (Asuwa)
Musaözü
Nemli Abhaz, Kabardey
Uluçayır Bjedugh
MİHALIÇÇIK
Akgüney, Rahmiye Kabardey, Besleney
SEYİTGAZİ
Beşkışla, Beykışla
Gümüşbel, Maabaşı
Yenikent, Yeniköy, Hamidiye
SİVRİHİSAR
Ertuğrul, Yakapınar Karachay
Kayakent, Holanta
Nasrettin Hoca, Bağbaşı, Hortu
HAN
Akhisar Karachay
Gökçeyayla Karachay
Yazılıkaya Karachay
Başara Bjedugh
Ağlarca Shapsugh

GAZİANTEP

NURDAĞI
Çakmak (Çerkes Çakmağı-MuhacirinCedit) Shapsugh, Abzegh, Kabardey
Hamidiye (Danacık) Kabardey
Nogaylar Nogay, Karaçay

GÜMÜŞHANE

ŞİRAN
Dumanoğlu Abzegh
Günbatır Abzegh
Sellidere Abzegh
Şiran Kasabası Abzegh

HATAY

İSKENDERUN
İskenderun Kasabası
MERKEZ
Serinyol (Bedirgeçerkez)
REYHANLI
Bayır Mahallesi Abzegh, Shapsugh
Kavalcık (Kaval, Hayran) Abzegh, Shapsugh
Yenişehir Mahallesi Abzegh

İSTANBUL

ŞİLE
Avcıkoru (Hamidiye) Abhaz
Darlık Abhaz
Heciz (Hiciz) Abhaz
Kuşbaşı (Kaşbaşı) Abhaz

İZMİR

BAYINDIR
Arıkbaşı Shapsugh
Canlı (Hamidiye) Shapsugh
ÖDEMİŞ
İlkkurşun (Burhaniye, Hacıilyas) Shapsugh
Ertuğrul
TİRE
Turgutlu

KAHRAMANMARAŞ

AFŞİN
Aşağı Kargabük Kaberdey
Deveboynu Kaberdey
Yazıköy Abzegh
Yukarı Karabük Kaberdey
Soğucak Kaberdey
ANDIRIN
Akifiye Wubıh, Abzegh
Altunboğa Kaberdey
Yeşiltepe Kaberdey
ELBİSTAN
Gözecik, Çerkezuşağı Chechen, Kaberdey
Gücük Kasabası
GÖKSUN
Büyükçamurlu Wubıh, Shapsugh, Abzegh
Çardak Chechen
Çardak, Süleymanlı Chechen
Fındık Kaberdey
Göksun Kasabası Kaberdey, Abzegh, Chechen, Abhaz
Kaleköy, Kaleseğleyen Kaberdey
Kamışçık Kaberdey
Karahmet Kaberdey
Korkmaz, Kırkmaz Kaberdey
Küçüksu Chechen
Mahmutbey Abzegh
Mehmetbey Abzegh
Saraycık Kaberdey
Tahirbey Abzegh
Tahirbey Abzegh
Yağmurlu Kaberdey
Yantepe, Yusufefendi Kaberdey
Hacıömer (Gojege) Kaberdey
PAZARCIK
Eskinarlı, Narlıçerkezler
Göynük

KARS

MERKEZ
Aydınalan (İslamsor)
SARIKAMIŞ
Taşlıgüney (Küçükislamsor) Avar
Yenigazi Chechen

KAYSERİ

MERKEZ
Kuşçu Hatukuay
PINARBAŞI
Altıkesek (Loğkıt) Abaza
Akören (Pedisey) Hatukuay
A.Kızılçevik Kabardey
Alamescit (Lğurhable) Kabardey
Aşaıbeyçayır (ıpşhable) Kabardey
Aşağıborandere (Ş.Jambotey) Chechen, Kabardey
Aşaıkaragöz (Gosthable) Kabardey
Aygörmez (Hıthable) Kabardey
Büyükgümşgün (Apşohable) Kabardey
Karaboğaz (Aslınhable) Kabardey
Dikilitaş (Yınalgoy) Kabardey
E.Yassıpınar (Şenibey) Kabardey
Gebelek (Gothaley) Kabardey
Halitbeyören (Gunaşey) Kabardey
Hilmiye (Beşkızakhable) Kabardey
İnliören (Hevşey) Kabardey
Kük Gümşgün (Birgotey) Kabardey
Kırkgeçit (Jıyayago) Kabardey
Kırkpınar (Sasıghable) Kabardey
Kaftangiyen (Anzorey ) Kabardey
Kurbağlık (Şigebegoy) Kabardey
Kılçmehmet (Gılşhable) Kabardey
Methiye (Mudarey) Kabardey
Olukkaya (Jambotey) Kabardey
Örenşehir (Gündetey) Kabardey
Sacayaı (Gunaşhable) Kabardey
Şerefiye (Aslemirey) Kabardey
Taşlıgeçit (Toğhable) Kabardey
Tahtaköprü (Guraınhable) Kabardey
Taşoluk (Hapaşey) Kabardey
Tersakan (Lakhable) Hatukuay
Üçpınar (Hatıgıgeycug) Kabardey
Uzunpınar (Yınerıgey) Kabardey
Yahyabey (Hatukıgoyıj) Kabardey
Yukarı Beyçayır (Marğuşey) Kabardey
Yeni Yassıpınar (Janıgey) Kabardey
Yağlıpınar (Jereştey) Kabardey
Yukarı Kızılçevlik (Jeşhable) Kabardey
Yukarı Karagöz (Mağarhable) Kabardey
Yukarı Borandere (Yeliğey) Abhaz
Yukarı Potuklu (İsmelkıt) Abaza
Eğrisöğüt Karaçay
Kaynar Hatukuay
Panlı Abzegh
Karahalka Abaza
Cinliören Hatukuay
Devederesi Hatukuay
Demirciören Hatukuay
Hayriye Kabardey
Beserek Hatukuay
Çukuryurt Abzegh
Malak Hatukuay
Kavak Abhaz
Pazarsu (Anzoreysug) Hatukuay
SARIZ
Karakoyunlu (Karakuyan) Kabardey
YAHYALI
Burhaniye Kabardey

KOCAELİ

KANDIRA
Karaağaç
KARAMÜRSEL
Mahmudiye, Karapınar
Selimiye, Ayvalıca
MERKEZ
Acısu Abhaz
Balaban Abhaz, Gürcü
Hikmetiye, Büyükderbent Abhaz, Abzegh
Ketenciler Chem'guy, Abzegh
Maşukiye Abhaz, Wubıh, Shapsugh, Gürcü
Uzuntarla Abzegh, Shapsugh

KONYA

AKŞEHİR
Yeşilköy, Yılasyusuf
Yayla, Absarı
BEYŞEHİR
Beyşehir Kasabası Chechen
ILGIN
Boğazkent, Reşadiye, Yuvabalık
İhsaniye, Gaziler Abzegh
Olukpınar, Rüştüye, Delihasantolu
Orhaniye, Sivri Abzegh
Ormanözü, Şevketiye, Puhtu Shapsugh
Sebiller, Burhaniye Abzegh
KADINHANI
Eşme, Mecidiye Karachay
KARAMAN
Demiryurt Köy Karadedeli aşireti (Silifke) tarafından kurulmuş Yörük'tür. Çerkes hemşehrilerimiz daha sonra yerleştirilmiştir. Çerkeslerin köyümüze yerleşmesi bizim için gurur verir.
Yusuf Can Yeşiloğlu
Eminler, Karadağ Abzegh
Gökçe Abzegh
SARAYÖNÜ
Başhüyük, İmranhamidiye
Büyükzengi, Bakırpınar, Mesudiye
Ertuğrul, Çürüksu
Yenicekaya

KÜTAHYA

ALTINTAŞ
Aykırıkçı Abhaz
GEDİZ
Yeniköy Abhaz
MERKEZ
Yenicekızılcaören AbAbhaza
SİMAV
Kiçir Abzegh

KIRŞEHİR
AKCAKENT
Merkez Abzegh, Besleney
www.akcakent.org

MALATYA
DARENDE
Çerkezören, Çerkezyazısı

MANİSA

MERKEZ
Karaağaçlı Shapsugh
Yenimahmudiye,
Çerkezmahmudiye Shapsugh, Abzegh
Gülbahçe, Çerkeztevfikye Abhaz
SARUHANLI
Yeniosmaniye Shapsugh
SALİHLİ
Kırveli Shapsugh, Abzegh
Süleymaniye (Tekkeşan) Shapsugh, Abzegh

MARDİN

KIZILTEPE
Kızıltepe Kasabası Chechen
MERKEZ
Aydıngün (Şaşkan) Chechen, İngush
Çöğürlü (Arinç) İngush
Kıyıbaşı (Arıncık) Chechen, İngush
Sunay Mahallesi İngush

MERSİN(İÇEL)

MERKEZ
Saadiye Kabardey

MUĞLA

KÖYCEĞİZ
Döğüşbelen Abhaz

MUŞ

MERKEZ
Sunay Mahallesi Chechen, Avar, Asetin
Evran Avar
Çöğürlü (Arınç) Chechen
VARTO
Bağiçi Avar
Tepeköy Chechen
Ulusırt (Çerkezaynan) Chechen, Avar
Kayalık (Zirink) Avar
BULANIK
Karaağıl Asetin
Kurganlı (Simo) Asetin
İbrahim Mezrası Asetin

NİĞDE

ÇAMARDI
Orhaniye, Çerkezköyü Abzegh, Shapsugh, Kabardey, Asetin

ORDU

ÜNYE
Döşemedibi Wubıh
Meydan Kasabası (mahalle) Abaza

SAKARYA

AKYAZI
Akbağlık, Akbalık Abhaz
Alaağaç, Mahmutsabit
Batakköy
Bedilkadirbey
BedilKazana
Bediltahirbey, Balballı
Beynevit, Yenikonak
Bıçkıdere
Buğdaylı
Harmanlı Abhaz
Hasanbey Abhaz
Kazancı
Kepekli
Kızılcıkormanı Abhaz
Kuzuluk Abhaz
Mesudiye, Tahirbey Abhaz
Pazarköy Abhaz, Abzegh
Salihli, Salihiye Abhaz, Wubıh
Taşburun Abzegh
Tektabanlı, Teketapanlı Abhaz
Yağcılar
Yeniormanköy, Osmanşevkiye Abhaz
Yongalık Abhaz
GEYVE
Çınardibi Shapsugh
Doğançay Abhaz
İhsaniye
Köprübaşı Temguy
HENDEK
Akçayır (Şabatbey) Abhaz
Aktefek Abhaz, Abzegh
Beyköy (Punabey) Abhaz
Beylice (Hacıbetbey) Abhaz
Çakallık Abhaz
Eskibıçkı (Bıçkıatik) Abhaz
Hendek, Zörbek Mahallesi Abhaz
Hüseyinşeyh Abhaz
Kalaylık (Kayalık) Abhaz
Karaçökek
Karadere (Çığdere) Abhaz
Kargalıhanbaba Abhaz, Besleney
Ortaköy (Punaortu) Abhaz
Sarıyer
Sivritepe Abhaz
Uzuncaorman Abhaz, Wubıh
Yarıca Abhaz
Soğuksu Abhaz
KARASU
Adatepe Abhaz
Caferiye (Melen) Abhaz
Karapınar Abhaz
Melen Abhaz
Sinanoğlu Abhaz
MERKEZ
Acıelmalık Abzegh, Shapsugh
Adapazarı Abzegh
Adliye Shapsugh
Ahmediye Abhaz, Wubıh
Akarca, İcadiye Abzegh, Shapsugh
Alancuma Shapsugh
Çaybaşı, Fuadiye Shapsugh
Çaybaşıyeniköy, Açarkta Abhaz
Çaykışla Abhaz
Emirler Shapsugh
Harmantepe Abhaz
İkizce Shapsugh
Kayalarmenduhiye, Maan Yıkıta Abhaz
Kayalarreşitbeyşakrıl Yıkıta Abhaz
Kemaliye Abhaz
Koyunağılı Abhaz
Kurudil Shapsugh
Mağara Shapsugh
Maksudiye, Çerkezbeylik Kışlası Shapsugh
Orta Abhaz
Şükriye Abhaz
SAPANCA
Akçay Wubıh, Laz, Gürcü
Kırkpınar (Şadiye) Wubıh
Kurtköy Wubıh, Abhaz, Abzegh
Yanık Wubıh

SAMSUN

ALAÇAM
Alaçam Kasabası
Karlı Shapsugh, Wubıh, Mokh
Sarılık
Soğukçam (Bedeş, Yukarıbedeş)
Yenice Makh
Zeytinköy Wubıh, Mokh
BAFRA
Bafra Kasabası
Ballıca (Engiz) Abzegh, Shapsugh
Çamca
Çigara (Sigara)
Darboğaz Shapsugh
Dikencik
Gazibeyli Abzegh, Shapsugh
Hariz
İlyaslı
Kalaycılı
Karaburç (Karapurç)
Karıncak (Kağıncak)
Kaygusuz Mokh
Keresteci Mokh
Koşu
Kuşçular (Kurtçular)
Lengerli
Sarıköy
Türbe
ARŞAMBA
Aşağıçerkezler
Aşağıdikencik Shapsugh
Aşıklı
Beylerce (Tekfurmeydan) Shapsugh, Abzegh
Bölmeçayır (Manamut) Abzegh
Çarşamba Kasabası
Çelikli (Gömen)
Çerçiler Shapsugh
Dikbıyık Abhaz, Abzegh
Durakbaşı (Alagir) Abzegh
Epçeli Abzegh
Gölçeşiz Abzegh
Hacılıçay Shapsugh
Hamzalı Abzegh, Shapsugh
İnelik
Irmaksırtı Abzegh
Karakulak
Karamustafalı Shapsugh
Kızılot Shapsugh
Köklük Shapsugh
Kurtahmetli Shapsugh
Melik Shapsugh
Ortluk Abhaz, Shapsugh
Paşayazı (Çaçil) Shapsugh
Sofalı (Seyfeli) Abzegh
Tepealtı Abhaz, Abzegh
Turgutlu Abzegh
Vakıfköprü (Vakıfköy) Shapsugh, Abzegh
Yukarıçerkezler
Tilkili Shapsugh, Abzegh
HAVZA
Menduhiye Mahallesi Abzegh
Hurdaz (Cevizlik) Abhaz, Kabardey
Meryemdere Abzegh
Gelincik Shapsugh, Abzegh
Karabük Shapsugh
Dündardibi Abzegh
Orhaniye (Karataş) Abzegh
Kıroğlu Abzegh
Yukarıyavucak Abzegh
Karameşe Abhaz
Döşemetaş (Uluçal) Abzegh
Gürün (Kürümköy) Abhaz
ASARCIK
Merkez (Biçincik) Shapsugh
Sakızlık Shapsugh
Karamuk (Sakızlık'ın Mahallesi) Shapsugh
Meşelik Abzegh
Hisariye Abzegh
Kıtlık Abzegh
Not= Hisariye, Kıtlık ve Meşelik köyleri birbirine uzak mesafelerde olmasına rağmen tek muhtarlık tarafından idare edilmektedir.
KAVAK
Bükceğiz Wubıh
Sırah Wubıh
Karlı Wubıh
Karapınar Abhaz
Çarıklıbaşı Abhaz
Germiyan Wubıh, Abzegh
Yenitoptepe (Doruk) Wubıh
Kapıhayat Wubıh
Çakaltepe (Çakallı Çerkes Mahallesi) Wubıh
LADİK
Ahmetsaray Abzegh
Arslantaş
Daldere (Kürtlü) Abzegh
Hasırcı Abzegh
Hızarbaşı Abzegh
Kızılsini Abzegh
Ladik Kasabası
Soğanlı Abzegh
TERME
Emiryusuf Abzegh
Hüseyinmescidi Abzegh, Shapsugh
İmanalisi Abzegh, Shapsugh
Karamahmut Abzegh, Shapsugh
Kumcuğaz (Kumcağız) Abzegh, Shapsugh
Ortasöğütlü (Ortagerfi) Abzegh, Shapsugh
Sancaklı Abzegh, Shapsugh
Terme Kasabası
Yenicami Abzegh, Shapsugh
VEZİRKÖPRÜ
Ağcaalan Abhaz
Başfakı (Başbak) Abzegh
Bekteş Abzegh
Alanbaşı Abzegh
Kadıçayırı Abzegh
Kavakpınarı Abzegh
Ağcayazı (Üçgöz) Abhaz
Köprübaşı Abzegh
Yarbaşı Shapsugh
Halilbaba (Halbaba) Abzegh
Doyuran (Çerkes Mahallesi) Abzegh
Duruçay Kabardey
Baklaköy Abzegh
Kületek Shapsugh
Çersiyen (Çamlıkonak) Abzegh
Eşboğ (Ağcalan'ın Mahallesi) Abzegh
İshakyeri (Yerleşim Kalmamış) Abhaz
Alçaklı (Yerleşim Kalmamış) Shapsugh

SİNOP

AYANCIK
Armutyazı Abzegh, Shapsugh
Ayancık Kasabası Abzegh, Shapsugh,
Wubıh, Abhaz
Büyükdüz Abzegh, Shapsugh,
Wubıh, Bjedugh
Gökçebel (Sakarabaşı) Abhaz
Ömerdüz Abzegh, Shapsugh
Yenice Abhaz
DURAĞAN
Durağan Kasabası
Gökdoğan (Çerkezler) Abzegh
ERFELEK
Dağyeri
İncemeydan Abhaz
İncirpınar Abzegh, Shapsugh
Soğuçalı (Soğucak) Abzegh, Shapsugh
Tekke (Karabağı) Abhaz
GERZE
Acısu
Gerze Kasabası
Tilkilik
MERKEZ
Avdan
Bektaşağa Abzegh, Shapsugh
Çobanlar
Dibekli
Erikli
Karapınar Abhaz
Kızılabalı
Kümesköy
Osmaniye
Şamlıoğlu (Şamcıoğlu)
Sarıdüz Abhaz
Sarıkum Abzegh, Shapsugh
Taşmanlı
Uzungürgen Abhaz
TÜRKELİ
Alagöz,Sırtıvan
Gökçealan, Cible Yovca Mah. Abzegh, Shapsugh
Helaldı, Emrelli Mahallesi Shapsugh, Abzegh
Kalasa, Direkli Abhaz
Kocaköy Shapsugh, Abzegh, Abhaz
Kuzköy, Kuzuköy Shapsugh, Abzegh

SİVAS

KANGAL
Aşağıhüyük,Aşağısıçanhüyük Kabardey
Çamurlu Kabardey
Tilkihüyük, Aşağıtilkihüyük Kabardey
Yukarıhüyük, Yukarısıçanhüyük Chechen
ŞARKIŞLA
Alaçayır Chechen
Bozkurt Chechen
Carabdal Chechen
Demirboğa Abaza
İlyashacı Chechen
Kahvepınar Chechen
Kazancık -1 Abaza
Kızıldon (Demirköprü) Çeçen
Sultan Abhaz
Tavladere, Tavlaköy Abaza
Yassıpınar Kabardey
Yeniyapan
Zehni, Zeyni Çeçen
Kazancık -2 Çeçen
YILDIZELİ
Cicözü, Cizözü Kabardey
Çırçır Abhaz
Demirözü Kabardey
Fındıcak Dargin (Zedeh), Avar (Magrul), Lak (Gazi Kumuk)
Gündoğan, Bulamır
Halkaçayır Abhaz, Kumugh
IlıcaKabardey
Kiremitli Kabardey
Konaközü Asetin
Üyükyaylası Kabardey
Yolkaya, Çakraz
Sultaniye Avar
ZARA
Osmaniye
Yeniköy Asetin
GÜRÜN
Erdoğan (Maraşlı) Kabardey

TOKAT

ALMUS
Gömelönü (Çerkeztomara) Kabardey
Çilehane Karaçay
ARTOVA
Alanyurt Kabardey, Abzegh
Alpudere, Altuderesi Abhaz, Abzegh, Daghıstan
Arabacımusa Shapsugh
Çırdak Abzegh
Doğanca Çerkezdanişment Kabardey
Ilıcak Abhaz, Kumugh
Kavunluk Kabardey
Taşpınar Kabardey
Yağcımusa Kabardey
CEYHAN
Çiçekli (Hilmiye) Abzegh, Kabardey, Abhaz
ERBAA
Canbolat Abzegh
Fındıcak Ababaza
Gökbel Abzegh
Hacıali Abzegh
İverönü Abzegh
Kavalcık Abzegh
Kızılçubuk Abzegh, Kabardey
Kozlu Abzegh
Meydandüzü, Meydanözü Abzegh
Oğlakçı Abzegh
MERKEZ
Alanyurt Abzegh
Altıntaş Abzegh
Batmantaş Kabardey
Besniye Besleney
Çamağızı, Cimcife Abzegh
Çamlıbel, Çiftlik Abzegh
Çerçi Tkal
Gülpınar Abzegh
Hanpınar Kabardey
Hasanbaba, Hasanağa Tkal
İhsaniye Kabardey
Ortaköy, Estiğin
Uğrak, Eyrep Kabardey
Pınarlı, Kürtpınar Kabardey
Sevindik, Odaba Kabardey
Tekneli Shapsugh, Kabardey
NİKSAR
Asar, Asarcık
Camidere Abzegh
Hacılı Abzegh
Musapınar Kabardey
Şahnalan Kabardey
TURHAL
Arzupınar Kabardey
Yeniköy
Bahçebaşı Kabardey, Abzegh, Daghıstan
Çayköy Shapsugh, Abzegh
Derbentçi, Derbent, Devrent Tkal
Gümüştop, Dazya Abzegh
Hacılar Abzegh
Hamade, Hamidiye Abzegh
Kaledere, Manastır Abzegh
Kayacık Abzegh
Kızkayası Abzegh, Kumugh, Tkal
Ataköy Kumugh, Nogay
Kuzalan Kabardey
Menteşe Abzegh, Kabardey
Ovalı, Kalaycık, Kırımkeri Abzegh
Şenyurt Üçgözen Mahallesi Abhaz, Kabardey, Kumugh
Taşlık Kabardey, Asetin
Tatar Abzegh, Kumugh
ZİLE
Bağlarpınarı Abzegh
Çayıroluğu, Çayıroğlu Kabardey
Güzelbeyli, Silis Abzegh, Tkal
Hasanağa Shapsugh
Kazıklı Abzegh
Uğurluören, Zelhaddin, Zehledin
Yeniderbent, Çerkezyeniderbent Avşar, Daghıstan

YALOVA

MERKEZ
Dereköy Abzegh
Güneyköy Daghıstan
Soğucak Abzegh
Esadiye Daghıstan
ALTINOVA
Fevziye Abzegh, Shapsugh
Karadere Abzegh
Çavuşköy Abzegh
Örencik Abzegh, Shapsugh
Aktoprak Abzegh

YOZGAT

AKDAĞMADENİ
Boğazköy Abaza (Abazin)
AYDINCIK
Ağıllı Abaza (Abazin)
Bakır (Darıko Kıt) Abaza (Abazin)
Kuşsaray Shapsugh
Mercimekören (Tramçkun Kıt) Abaza (Abazin)
BOĞAZLIYAN
Poyrazlı Asetin
ÇEKEREK
Başpınar Kabardey
Çayırözü Abaza (Abazin)
Fuadiye Abaza (Abazin)
Solucaalan Shapsugh
SARIKAYA
Arpalık Abzegh
Karabacak Asetin (Kushha)
Karaelli Shapsugh
Kargalık Shapsugh
Kayapınar Asetin (Kushha)
Boyalık Asetin (Kushha)
SARAYKENT
Kesikköprü (Tambikoye Kıt) Abaza (Abazin)
SORGUN
Ayvalı Abaza (Abazin)
Güngören Chechen
Osmaniye (Lokıt) Abaza (Abazin)

ZONGULDAK

BARTIN
Çakrazova Abhaz, Laz

ADİGE TARİHİ
Çerkesler üzerine ilk haberler milattan önce beşinci yüzyıla kadar geri gider. Herodotun "Suchai" diye tanımladığı halk, daha sonraki "zygi" (yani insan) kelimeciğiyle aynı anlamda kullanılmaktadır ve aynı olduğu kabul edilmektedir. Xenephon ve Skylax milattan önce ikinci yuzyılda Çerkeslerden "Kerket" diye bahsederken, yine milattan önce birinci yüzyılda yaşamış olan Strabon Çerkesler için "Cercetae" sözcügünü kullanmıştır. İşte bu yüzyılda kendilerinden daha kuvvetli ve üstün olan Sarmatları ve Alanları içlerine alarak eritmişler, yani Çerkesleştirmişlerdir.

Çerkeslerin bir kolu olan Sind ve Meotlar bilindigi gibi milattan önce 400 yıllarında, başşehirleri Goripa olmak üzere bir şehir devleti kurmuslardır. Goripa şehrinin yeri bugünkü Anapa kalesinin bulunduğu yerdir. Bu Çerkeslerin yunanlılarla çok iyi ilişkileri vardı.

Gürcü kaynaklarinda Çerkesler "Kavkazi" olarak belirtilirler. Kendi kendilerine ise "Dzichi" diyorlardi. Beşinci yüzyılda bu yanada kendi kendilerine ADIGE ve ABAZA demeye başlamışlardır. Bu tanım halen günümüze dek kullanılmaktadır. Arap kaynaklar ise "Kerkes" yada" Çerakes" ve "Sherakese" terimleri kullanıyorlardı.

Bu gün tüm Çerkes olmıyanlarca bize verilmiş olan "Ç E R K E S" sözcügünün ne zaman ve kimler tarafından ilk defa kullanıldığı kati olarak bilinmemektedir. Ancak bizanslı seyyah Chalcondylas'ın 14. yüzyılda ilk defa "Tzarkasen" kelimesini kullandığı bilinmektedir. Unutulmaması gereken bir konu Çerkeslerin Fatih'in 1453 yılında İstanbul'u fethine kadar Bizanslılarla çok iyi ilişkiler içerisinde olduklarıdır. İkinci Justinian Çerkeslere hristiyan dinini ilk defa getiren kraldır. Bu günkü Çerkes kelimesinin Chalcondylas tarafından kullanılan "Tzarkasen" sözcügünden türetildigi varsayımından hareket edilmektedir. Bazılarınca ileri sürülen Çerek Irmağı kıyılarında oturanlar anlamında Çerkes kelimesinin kullanıldığı iddiası dayanaksızdır. Zira Çerkesler yanlız Çerek Irmağı kenarında değil ta Kırım'dan başlayıp güneyde Kafkas dagları ve Gürcüstan sınırlarına adar geniş alanlarda yerleşik halde yaşıyorlardı.

Çerkesler anavatanları olan Çerkezistana hiçbir yerden gelmemişlerdir. Buranın ta eskiden beri bilinen yerli halkıdır. Hatta Kimmerlerin Çerkeslerin ataları oldugu tarih bilimcilerincede kabul edilmektedir. Tarih öncelerinden Çerkeslerin sınırları Kırım yarımadası, Karadeniz'in kuzey kısımları, Don nehriyle Wolga nehirinin bir birlerine yaklaştıkları yerlerden güneye dogru Kafkas dağları ve en güneyde Ingur nehrine kadar tüm Karadeniz kıyıları ve tüm kuzey batı kafkasyayı kapsıyordu. Barbar Hunların, Mogolların, Timurun ve Tartarların baskısıyla gün gün kuzey yörelerden güneye doğru çekilmek zorunda bırakılmışlardır. Çerkezistan 16 yy.dan sonra zamanın iki büyük devleti olan Rus Çarlığının ve Osmanlı devletinin dikkatini ve ilgisini çekmeye başlamıştır.

1770 yılında itibaren gerek Çarlar gerekse Osmanlılar gözlerini Kafkasyaya ve Çerkezistana dikmişlerdir. Osmanlı paşası Ferah Ali paşa 1880 yıllarında Anapa kalesine çıkartma yapmış ve bu kaleyi onartmıştır. Bu suretle Osmanlılar Çarlara karşı ikinci bir cephe kurarak, balkanlardaki Çar askeri kuvvetini azaltmıştır. Bu taktikle Osmanlılar Balkanlardaki hükümranlıklarını daha kolayca ve daha uzun yıllar sürdürmüşlerdir.

Çerkesler yukarıda da belirttiğimiz gibi 4. yy.dan itibaren Bizanslılarca hıristiyanlaştırılmışlardır. Fakat Çerkesler bir yedi yaşında , birde yetmiş yaşında olmak üzere iki defa kiliseye giriyorlardı. Ancak mevcut hristiyan inançları tam olduğu gibi alınmamış, bu inançla eski inançlarını kaynaştırarak kendilerine göre yeni bir din oluşturmuşlardı. Kabartey Çerkesleri 16. yy. dan itibaren islamlaşmaya başlarlar. Çünkü bu zamanlarda kabarteyler Kırım Tatarlarına komşu olarak Azak denizinin doğu yakalarında oturuyordardı ve Tatarlar onlara islam dinini getirmişlerdi. Batı Çerkeslerinde islamlaşmaları, kendi dindaşı olan hristiyanların yaptıkları harple hızlandırılmıştır.

Uzun yıllar süren Çar ve Çerkes harpleri sonunda Ruslarin galibiyetiyle 14 Nisan 1864 de sona ermiştir. Büyük bey Michail 14 Nisan 1864 de, şerefiyle yenilen Çerkeslerin Thamatelerini Soçi de huzuruna kabul etmiştir. En son Abzehlerden sonra Ubih Çerkesleri silahı bırakmışlardır.

Michail Çerkeslere iki teklifte bulunmuştur:

1- Çerkesler dağlardan inecekler ve kıyı boyuyla, kuban ovalarına yerleşecekler. Bu sayede Çarın askeri kuvvetleri, Çerkesleri kontrol altında tutabileceklerdi.

2- Yada üç ay içinde vatanlarını terketmeleri gerekiyordu.

Bu tür antlaşmalar Çerkesler arasında panik yaratır. Böylece Çerkes göçü ve Çerkezistanın boşalması ile Çerkes ulusunun en acı günleri ve yok oluşunun ilk basamağı atılmış olur.Göçle başlarına gelebilecek felaketleri hiç düşünmeden herkes panik halinde yollara dökülür.Çoğu kimse nereye neden gittiğini dahi bilmeden, birbirlerine uyarak, birbirlerini takip ederek yollara dökülürler. Göç Çerkes beylerince, Çarın memurlarınca, ingiliz ve Osmanlı casuslarınca da desteklenir. Çarın "burası sizin vatanınız, terketmeyin buraları" diye çağrıları ve gönderdiği para yardımları, çar memurlarınca yerine ulaştırılmaz ve kendilerini zegin ederler. Harpten bıkmış olan Çerkesler Halifenin topraklarında barış ve harpsiz günlerin hayaliyle, beyaz ekmek yemenin arzularıyla, cahil, bilgisizce kandırılarak göçe teşvik edilirler. Ancak halifenin topraklarında vadedilen barış ve ekmek yerine, yine harp, açlık ve hastalık kendilerine ikram edildi. Pek çoğu yaptığı hatayı anlamıştı. Ancak geriye dönüş yoktu. Geriye dönebilenler köy köy dolaşarak, milletinin uğradığı felaketleri anlatarak bu göçü durdurmuşlardır. Bu sayede Çerkezistanın tamamen boşalmasını önlemişlerdir.

Çerkesler getirildikleri Samsun, Trabzon, Sinop ve Varnada açlık ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele etmek zorunda kalmıştır. O zamanın doktorlarının belirttiğine göre her gün bu limanlarda yüzlerce Çerkes ölüyordu.

Gemilerde ölenler Karadenize atılıyor, karada ölenler ise derhal gömülüyorlardı. Geri kalanlar ise birbirlerinden ayrılarak, Osmanlı imparatorluğunun çeşitli yerlerine yerleştiriliyorlardı. Osmanlılar ve İngilizler bu yerleştirilme politikalarında kendi menfeatlerini düşünerek bir yarış halinde idiler.

Diyebiliriz ki İngilizlerle Osmanlılar arasındaki zamanın en önemli diplomatik konusu Çerkeslerin nerelere yerleştirilmeleri gerektiğidir. Böylece Çerkesler Balkanlarda, Bulgar ve Sırplara karşı gerillacı olarak, Kayseri havalisinde de Avşarlara karşı, Suriye ve Ürdünde isyankar bedevilere karşı parasız jandarma olarak kullanıldılar. Bu sayede Osmanlı devleti yıkılmaz ve zamanın süper devleti olarak kalır. İngilizlerde kolayca Afganistan, Pakistan ve Hindistanda tutunabilirler.

Günümüzde kafkasyada 900.000 kadar Çerkes yaşamaktadır. Kafkasyada yaşayan Çerkeslerin gelenek ve göreneklerinin yanı sıra Çerkesçe okuma yazma, kitap yayınlama, okullar üniversiteler açma hakları vardır. Çerkes milletinin varlığını ve var olmasını buradaki Çerkesler garanti altına alabiliyorlar. Türkiye Cumhuriyeti sınırları arasında tahmini olarak 2 milyon Çerkes yaşamaktadır.

Suriyede 30.000, İsrail'de 3.000, Ürdün'de 126.000, Hollanda'da 2.500, A.B.D. 5.000, Almanya'da 15.000, Yugoslavya'da 1.500 ve Danimarka'da 150 Çerkes yaşamaktadır.