ARVASILER VE EHL-I BEYT - ADIGEY ALFABESI

LATİN HARFLERİYLE SEMBOLİZE EDİLMİŞ

ADIGEY ALFABESİ

А а

Adıge alfabesindeki bu harf eğer kelimenin başında ise Türk alfabesindeki a sesli harfinden farklı olarak biraz uzatılarak okunur ama kelime ortasında iki sessiz harf arasında ise aynı Türk alfabesindeki a harfi gibi okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
адыгэ	adıge	adıge	adıge
анэш	anesh	aneş	dayı
апч	apch	apç	cam
аргъой	arghoy	arğoy	sivrisinek
армэу	armewu	armewu	tembel
ары	arı	arı	evet, öyle
амал	amal	amal	çare, imkan
атакъэ	atakhe	atakhe	horoz
ау	awu	awu	ama, fakat, lakin

IА Iа

Adıge alfabesinde kelime veya hece başlarında yer alan a harfinin Türk alfabesindeki a harfinden biraz daha uzunca okunduğunu yukarıda belirtmiştik. Bunun yanısıra kelime veya hece başlarında bu şekliyle (Ia) yeralan a harfi ise aynı kelime ortasındaki a harfi gibi yani Türk alfabesindeki a harfi gibi okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
Iадэ	’ade, ade	’ade, ade	maşa, kerpeten
Iадэуад	’adewuad, adewuad	’adewuad, adewuad	alet edavat
Iае	’ayé, ayé	’ayé, ayé	çirkin, güzel olmayan
Iазэ	’aze, aze	’aze, aze	usta, uzman, becerikli
Iанэ	’ane, ane	’ane, ane	sofra
Iапэ	’ape, ape	’ape, ape	el parmağı ucu
IашIу	’ash’u, ash’u	’aş’u, aş’u	tatlı
Iахыгъ	’axıgh, axıgh	’axığ, axığ	(ondan) aldılar

Б б

Adıge alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki b harfinin karşılığıdır. Adıge alfabesinde kullanılırken kendisinden sonra sessiz bir harf geldiğinde bı şeklinde okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
бзыу	bzıwu	bzıwu	kuş
бгы	bgı	bgı	bel
бгырыпх	bgırıpx	bgırıpx	kemer, kuşak
бгынтIэ	bgınt’e	bgınt’e	kemersiz, kuşaksız
бгъэ	bghe	bğe	göğüs, döş
бгъашъу	bghashu	bğaşu	göğüs derisi
бгъу	bghu	bğu	dokuz (9); yön, taraf, yan, yantaraf
бгъуанэ	bghuane	bğuane	dokuzda bir (1/9)
бгъо	bgho	bğo	dokuz defa
бгъо	bgho	bğo	geniş, bol
бгъодихьагъ(э)	bghodihagh	bğodihağ	yanına bitişiğine yaklaştı, girdi
бгъодилъхьагъ(э)	bghodilhhagh	bğodilhhağ	yanına bitişiğine koydu
бгъодифыгъ(э)	bghodifıgh	bğodifığ	yanından bitişiğinden kovdu
бгъодэкIын	bghodech’ın	bğodeç’ın	yanından bitişiğinden ayrılmak
бгъодэсын	bghodesın	bğodesın	yanında bitişiğinde oturmak
бадзэ	badze	badze	sinek
бай	bay	bay	zengin
бысым	bısım	bısım	ev sahibi
бысымгуащэ	bısımguash	bısımguaş	ev sahibesi
блэ	ble	ble	yılan
бэ	be	be	çok

В в

Adıge alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki v harfi gibi okunur. Adıgece kelimelerde bulunmayıp sonradan dile karışan yabancı kelimelerde bulunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
вагон	vagon	vagon	vagon
ваз	vaz	vaz	vazo
вазелин	vazelin	vazelin	vazelin

Г г

Adıge alfabesindeki bu harf kendisinden sonra gelen sesli harfe göre farklı şekillerde okunur.

1. Kendisinden sonra Adıge alfabesindeki А , Ы veya Э harflerinden biri gelirse Türk alfabesindeki ğ harfine yakın fakat Adıgeceye mahsus bir aksanla (ağızla) okunur:

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
гыны	gını	gını	barut
бгы	bgı	bgı	bel
пагэ	page	page	kibirli
лъагэ	lhage	lhage	ulu; yüksek

2. Г harfinden sonra Adıge alfabesinde bulunan ve yukarıda belirtilen sesli harflerin dışında kalan А, Е, И sesli harfleride gelebilir. Fakat bu şekilde yazılan kelimeler orjinalde Adıgece kelimeler olmayıp dile sonradan karışan yabancı kelimelerdir. Bu durumda da okunuş aynı Türk alfabesindeki g harfinin okunuşu gibidir:

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
гитар	gitar	gitar	gitar
газ	gaz	gaz	gaz
газэт	gazet	gazet	gazete
гараж	garaj	garaj	garaj
генерал	general	general	general
гарнизон	garnizon	garnizon	garnizon

ГУ гу, ГО го

3. Г harfinden sonra Adıge alfabesindeki О (woe) veya У (wuı) harflerinden biri gelirse Türk alfabesindeki g harfi gibi okunur:

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
гу	gu	gu	kalp, gönül, yürek
дэгу	degu	degu	sağır
бзэгу	bzegu	bzegu	dil, dil organı
гогон	gogon	gogon	güğüm
КIэмгуй	Ç’emguy	Ç’emguy	Ç’emguy
КIэмгуехэр	Ç’emguyéxer	Ç’emguyéxer	Ç’emguylar
КIэмгуябзэ	Ç’emguyabze	Ç’emguyabze	Ç’emguy dili
зэгопхэн	zegopxen	zegopxen	birbirine bağlamak
зэгуепхэ	zeguyépxe, zeguépxe	zeguyépxe, zeguépxe	birbirine bağlıyor
зэгуипхагъ	zeguyipxagh, zeguipxagh	zeguyipxağ, zeguipxağ	birbirine bağladı
зэгопхагъ	zegopxagh	zegopxağ	birbirine bağlı
зэгозыпхагъэр	zegozıpxagher	zegozıpxağer	birbirine bağlayan

ГЪ гъ

Adıge alfabesindeki bu harfin karşılığı Türk alfabesinde yoktur. Okunuş açısından Arap alfabesindeki ğayın, yani kalın ğ sesine benzemektedir. Görüldüğü üzere Adıge alfabesindeki bu harf iki sembol ile ifade edilmektedir (Г + Ъ). Aslında Ъ sembolü Adıge alfabesinde bir harf olmayıp kendisinden önce gelen sessiz harfin okunuşunu kalınlaştırma görevini yapan bir işarettir. Adıge-Latin alfabesinde h ile temsil edilmektedir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
гъогу	ghogu	ğogu	yol
гъатхэ	ghatxe	ğatxe	ilkbahar
гъэмафэ	ghemafe	ğemafe	yaz mevsimi
благъэ	blaghe	blağe	1.akraba, hısım, 2.yakın

Д д

Adıge alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki d harfi gibi okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
дэ	de	de	ceviz
данэ	dane	dane	ipek
дэнэф(ы)	denef	denef	dane+fıjıàipek+beyaz àbeyaz ipek
дэнагъо	denagho	denağo	dane+ğojıàipek+sarı àsarı ipek
дэнашъо	denasho	denaşo	dane+(-şo)àipek+(-imsi) àipeğimsi
дыды	dıdı	dıdı	çuvaldız, biz
дахэ	daxe	daxe	güzel, hoş
дыджы	dıcı	dıcı	acı, dilde hoş olmayan bir tat bırakan acı

ДЖ дж

Adıge alfabesindeki Д ve Ж harflerinin birlikte kullanılması sonucu oluşan bu harf Türk alfabesindeki c harfi gibi okunur.

Kil Afabesi	Kasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
джанэ	cane	cane	gömlek
джэгу	cegu	cegu	oyun; düğün
джэгун	cegu	cegun	oynamak
мэджэгу	mecegu	mecegu	oynuyor (o oynuyor)
зэдэджэгун	zedecegun	zedecegun	beraber, birlikte, karşılıklı oynamak

ДЗ дз

Adıge alfabesindeki Д ve З yani Türk alfabesindeki karşılıkları d ve z olan harflerin birlikte kullanılması sonucu oluşan Adıgeceye mahsus sessiz bir harftir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
дзэ	dze	dze	ordu
дзакIо	dzak’o	dzak’o	askere giden
дзэлI	dzel’	dzel’	asker; nefer
дзакIэ	dzach’e	dzaç’e	ordunun ardı
дзапэ	dzape	dzape	ordunun önü
Абдзах	Abdzax	Abdzax	Abdzax, Abzax
Абдзахэхэр	Abdzaxexer	Abdzaxexer	Abdzaxlar, Abzaxlar
Абдзэхабзэ	Abdzexabze	Abdzexabze	Abdzax dili, Abzax dili
Абадзэхэр	Abadzexer	Abadzexer	Abadzeler, Abazalar
Абэдзабзэ	Abedzabze	Abedzabze	Abadze dili, Abaza dili
дзыо	dzıwo	dzıwo	çuval
бадзэ	badze	badze	sinek

Е е

Adıge alfabesinde bulunan bu harf kelimedeki yerine ve kendisinden önce gelen harflerin sesli veya sessiz oluşuna göre değişik şekillerde okunur. Temelde okunuş olarak Türk alfabesindeki e harfi gibi fakat biraz ince okunur. Adıge-Latin alfabesinde bu harfin karşılığı yé ve é şeklinde düşünülmüştür. Bu şekilde sembolize edilmesinin başlıca sebebi bazı fiil çekimlerinde bu harfin değişikliğe uğramasından dolayıdır, aksi taktirde sadece ye veya e şeklinde sembolize edilmiş olsaydı bu fark dili yeni öğrenenler tarafından göz ardı edilebilir, yanlış yazımlar doğardı (bkz. 3 nolu açıklama). Eğer sadece é şeklinde sembolize edilecekse okunurken önünde gizli bir y harfinin varlığı unutulmamalıdır. É (alt + 0201), é (shift + “)

1. Kelime başında ise yé diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
eбз	yébz	yébz	gübre
eджэн	yécen	yécen	okumak

2. Kelime içinde sessiz harften sonra é diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
къефэхын	khyéfexın, khéfexın	khyéfexın, khéfexın	aşağı düşmek
къефэхы	khyéfexı, khéfexı	khyéfexı, khéfexı	aşağı düşüyor
къефэхыгъ	khyéfexıgh, khéfexıgh	khyéfexığ, khéfexığ	aşağı düştü

3. Kelime içinde sesli bir harften sonra temelde yé diye okunur. Eğer kendisinden önce У (wuı) sesli harfi gelmiş ise pratikte yani konuşma esnasında sanki y harfi düşmüşçesine sadece é harfi varmış gibi telaffuz edilir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
гоутын	gowutın	gowutın	yanından kopararak ayırmak
гуeуты	guyéwutı, guéwutı	guyéwutı, guéwutı	yanından kopararak ayırıyor
гуиутыгъ	guyiwutıgh, guiwutıgh	guyiwutığ, guiwutığ	yanından kopararak ayırdı
пый	pıy	pıy	düşman
пыeу	pıyéwu	pıyéwu	düşman olarak

4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra yé diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
Iаe	’ayé, ayé	’ayé, ayé	çirkin
Iаey	’ayéwu, ayéwu	’ayéwu, ayéwu	çirkin olarak, çirkince

Ж ж

Adıge alfabesinde bulunan bu harf okunuş olarak Türk alfabesindeki j harfi gibi fakat biraz daha sert ve kalınca okunur. Aslında pratikte yani konuşma esnasında bu farklılık pek dikkat çekmesede bu harfin özgün durumunu muhafaza etmek isteyende olabilir. Bu durum düşünüldüğünde Adıge-Latin alfabesinde bu harfin karşılığının çift j harfi ile yani jj şeklinde sembolize edilmesi uygun olacaktır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
жакIэ	jjach’e	jjaç’e	sakal
жэ	jje	jje	ağız
жэпкъ	jjepkh	jjepkh	çene
Iажэ	’ajje, ajje	’ajje, ajje	kızak
бжыхьэ	bjjıha	bjjıha	sonbahar, güz mevsimi
бжыхьакIэ	bjjıhach’e	bjjıhaç’e	sonbahar sonu
бжыхьапэ	bjjıhape	bjjıhape	sonbahar başı
жалэ	jjale	jjale	solungaç
жэлый	jjelıy	jjelıy	olta
бжалэ	bjjale	bjjale	sarmaşık
бжыдзэ	bjjıdze	bjjıdze	pire
бжыдзэгъалI	bjjıdzeghal’	bjjıdzeğal’	pire öldüren ilaç
бжымы	bjjımı	bjjımı	yumruk
жын	jjın	jjın	kusmak
мэжы	mejjı	mejjı	kusuyor
жыгъэ	jjıghe	jjığe	kustu

ЖЬ жь

Adıge alfabesinde bulunan bu harf okunuş olarak Türk alfabesindeki j harfinin tam karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
жьау	jawu	jawu	gölge
жьыбгъэ	jıbghe	jıbğe	rüzgar
жьыгъэбыб	jıghebıb	jığebıb	uçurtma
жьыф	jıf	jıf	yelpaze
жьызэпео	jızepyéwo, jızepéwo	jızepyéwo, jızepéwo	hava akımı, hava cereyanı
жьы къухь	jı khuh	jı khuh	yelkenli gemi
жьыкорен	jıkoryén, jıkorén	jıkoryén, jıkorén	kasırga
бжьэ	bje	bje	bal arısı
eжь	yéj	yéj	kendi
eжьыр	yéjır	yéjır	kendisi
eжь-eжьырэу	yéj-yéjırewu	yéj-yéjırewu	kendi kendine
бжьыны	bjını	bjını	soğan
бжьыныф	bjınıf	bjınıf	sarımsak
мажьэ	maje	maje	tarak
жьын	jın	jın	taramak
ежьы	yéjı	yéjı	tarıyor
ыжьыгъэ	yıjıghe	yıjığe	taradı

ЖЪ жъ

Adıge alfabesinde bulunan bu harf okunuş olarak bir önceki j harfleri içerisinde en kalın ve sert olanıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
жъэн	jhen	jhen	pişmek
мажъэ	majhe	majhe	pişiyor
жъагъэ	jhaghe	jhağe	pişti
жъэгъу	jheghu	jheğu	pişme vakti, zamanı
жъэрым	jherım	jherım	pişen şeyin kokusu
жъынтыу	jhıntıwu	jhıntıwu	puhu kuşu
жъалым	jhalım	jhalım	zalim
жъалымыгъэ	jhalımıghe	jhalımığe	zalimlik
гъэжъэн	ghejhen	ğejhen	pişirmek
eгъажъэ	yéghajhe	yéğajhe	pişiriyor
ыгъэжъагъ	yıghejhagh	yığejhağ	pişirdi
бжъэ	bjhe	bjhe	boynuz
жъы	jhı	jhı	yaşlı
жъыгъэ	jhıghe	jhığe	yaşlılık
пшъэшъэжъый	psshesshejhıy	pşşeşşejhıy	pşşeşşe+jhıyéàkız+küçük àküçük kız, körpe kız

ЖЪУ жъу, ЖЪО жъо

Adıge alfabesindeki bu harfin karşılığı Türk alfabesinde yoktur. ЖЪ harfinden sonra О (woe) veya У (wuı) sesli harflerinden birinin gelmesiyle ЖЪ harfinin okunuşu değişmektedir. Türk alfabesine uyarladığımızda okunuş olarak jö ya da jü sesine yakın fakat sert ve kalın olarak okunmaktadır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
жъон	jon	jon	1.tarla sürmek, 2.kaynamak
мажъо	majo	majo	1.tarla sürüyor, 2.kaynıyor
жъyагъэ	juaghe	juağe	1.tarla sürdü, 2.kaynadı
жъyакIэ	juach’e	juaç’e	1.tarla sürüş şekli, 2.kaynama şekli, tarzı
жъонакIо	jonak’o	jonak’o	tarla süren
жъоныгъо	jonıgho	jonığo	tarla sürme zamanı, vakti
жъоныгъошIу	jonıghosh’u	jonığoş’u	(tarla) sürmesi kolay yer
жъоныгъуае	jonıghuayé	jonığuayé	(tarla) sürmesi zor yer

Burada görüleceği üzere Г harfinde de bahsettiğimiz gibi О (woe) veya У (wuı) sesli harfleri kendisinden önce gelen sessiz harflerin okunuşunu değiştirmekte, birlikte oluşturdukları durumun sanki yeni bir harfmiş gibi algılamamıza sebebiyet vermektedirler. Aynı durum ileride göreceğimiz КІ, Ц, ШЪ ve ШI harflerinde de böyledir. Ayrıca alfabede О harfi tek bir işaretle sembolize edilmesine karşın okunuş olarak wo+e, У harfide wu+ı şeklinde okunmaktadır. Yani okunuş esnasında kendilerinden sonra gizli bir e ve ı sesi varmış gibi...

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-LatinàOkunuş	Türkçe Anlamı
цэ	tse	tse	diş
цу	chu(ı)	çu à çü(ı) à çü	öküz
шъэ	sshe	şşe	yüz (100)
шъо	sho(e)	şo à şö(e) à şö	1.siz, 2.deri, 3.renk, kabuk 4.-imsi, -ımsı
шъошъуий	sho(e)shuiy	şoşuiy à şö(e)şüiy à şöşüiy	sizin, size ait
шIэн	sh’en	ş’en	bilmek
шIу	sh’u(ı)	ş’u à ş’ü(ı) à ş’ü	1.karaciğer, 2.iyi
шIои	sh’o(e)yi	ş’oyi à ş’ö(e)yi à ş’öyi	kirli, pis

З з

Adıge alfabesinde bulunan bu harf, Türk alfabesindeki z harfinin tam karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
зы	zı	zı	bir (1)
зэ	ze	ze	1.bir kere, 2.bir dakika (konuşma içinde)
загъорэ	zaghore	zağore	bazen, ara sıra
зэз	zez	zez	öd kesesi
мэзы	mezı	mezı	orman
зае	zayé	zayé	kızılcık meyvesi, zuval

И и

Adıge alfabesinde bulunan bu harf temelde Türk alfabesindeki i harfine karşılık gelmekle birlikte kelime içindeki konumuna göre değişik şekillerde okunur:

1. Kelime başında ise yi diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
ибэ	yibe	yibe	yetim
из	yiz	yiz	dolu (boş karşıtı)
ижърэ лъэхъан	yijhre lhexhan	yijhre lhexhan	eski çağ
ины	yinı	yinı	büyük
инэу	yinewu	yinewu	büyük olarak, büyükçe

2. Kelime içinde sessiz harften sonra i diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
къихын	khixın	khixın	içinden çıkarmak
къехы	khyéxı, khéxı	khyéxı, khéxı	içinden çıkarıyor
къихыгъ	khixıgh	khixığ	içinden çıkardı
исэ къихыгъ	yise khixıgh	yise khixığ	*kılıcını çıkardı, (içinden)* çekti**

3. Kelime içinde sesli bir harften sonra temelde yi diye okunur. Eğer kendisinden önce У (wuı) sesli harfi gelmiş ise pratikte yani konuşma esnasında sanki y harfi düşmüşçesine sadece i harfi varmış gibi telaffuz edilir. (Bkz. E harfine)

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
гуиутыгъ	guyiwutıgh, guiwutıgh	guyiwutığ, guiwutığ	yanından kopararak ayırdı
сыигъэ	sıyighe	sıyiğe	sıvadım
хъоигъэ	xhoyighe	xhoyiğe	bolluk, çokluk

4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra yi diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
дэи	deyi	deyi	kötü, fena
хъои	xhoyi	xhoyi	bol, çok (az karşıtı)

5. ....-ıp, ....-ip, ....-up, ....üp anlamı veren ek durumundayken -iy diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
ыІуи	yı’uiy, yı’ui	yı’uiy, yı’ui	o söyleyip, o deyip
аІуи	a’uiy, a’ui	a’uiy, a’ui	onlar söyleyip, onlar deyip
къэтэджи	kheteciy, kheteci	kheteciy, kheteci	o kalkıp
къэгъэтэджи	khegheteciy, khegheteci	kheğeteciy, kheğeteci	o kaldırıp
шъхьаци	Sshhatsiy, sshhatsi	şşhatsiy, şşhatsi	saçta
пакIи	pach’iy, pach’i	paç’iy, paç’i	bıyıkta
жакIи	jjach’iy, jjach’i	jjach’iy, jjach’i	sakalda
ащ нахьи	ash nahiy, ash nahi	ash nahiy, ash nahi	ondan dahada
сыкIуи	sık’uiy, sık’ui	sık’uiy, sık’ui	ben gidip
сыкІони	sık’oniy, sık’oni	sık’oniy, sık’oni	ben gideyim de
егъалІи	yéghal’iy, yéghal’i	yéğal’iy, yéğal’i	o onu öldürüp
ыукІи	yıwuch’iy, yıwuch’i	yıwuç’iy, yıwuç’i	o onu (boğazlayarak, keserek, vurarak) öldürüp
аукІи	awuch’iy, awuch’i	awuç’iy, awuç’i	onlar onu öldürüp

Й й

Adıge alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki y harfinin tam karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
бай	bay	bay	zengin
фай	fay	fay	istiyor
тэ тий	te tiy	te tiy	bizim
Адыгэй	Adıgey	Adıgey	Adıge Ülkesi
дунай	dunay	dunay	dünya

К к

Adıge alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki k harfi gibi okunur. Adıgece kelimelerde genelde О (woe) ve У (wuı) harfleriyle kullanılır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
ко	ko	ko	but, kalça
ку	ku	ku	araba
куу	kuwu	kuwu	derin
коцы	kotsı	kotsı	buğday, ekin
кощын	koshın	koshın	taşınmak, göç etmek
куцІы	kuts’ı	kuts’ı	ilik
кушъэ	kusshe	kuşşe	beşik
картоф	kartof	kartof	patates
кантроф	kantrof	kantrof	patates
клуб	klub	klub	klüb, klüp
кукумау	kukumawu	kukumawu	baykuş
куон	kuwon	kuwon	bağırmak
куп-купэу	kup-kupewu	kup-kupewu	grup-grup
хэку	xeku	xeku	ülke, vatan, yurt
сэку	seku	seku	yele

Görüldüğü üzere –ку hecesi bir kelimenin sonunda ise o kelimenin pratikte okunuşunu değiştirmekte ve öncesinde gelen heceye son harf olan у (wuı) harfini bağlayarak к harfinin kelime sonunda kesik ve sıkıştırılmış bir şekilde okunmasına yol açmaktadır.

КЪ къ

Adıge alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki k harfinden daha kalın şekilde gırtlaktan çıkartırcasına okunur. Aynı Arap alfabesindeki kaf harfi gibi... Adıge-Latin alfabesinde serleştirme işareti h ile birlikte kh olarak sembolize edilmiştir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
къо	kho	kho	1.oğul, erkek evlat, 2.domuz
къуае	khuayé	khuayé	peynir
къуи	khuyi	khuyi	kel
къоепсы	khoyépsı	khoyépsı	peynir suyu
къурмэн	khurmen	khurmen	kurban
КъурIан	Khur’an	Khur’an	Kur’an
къин	khin	khin	zor, güç
къабзэ	khabze	khabze	temiz
къалэ	khale	khale	şehir
макъэ	makhe	makhe	ses

КІ кІ

Adıge alfabesindeki bu harf, kendisinden sonra gelen sesli harfe göre ve Adıge dilinin çeşitli lehçelerine göre değişik şekillerde okunur. Anavatan Adıge Cumhuriyeti’nde konuşulan ve edebiyat dili olarak kullanılan КІЭМГУЙ (Ch’emguy) lehçesidir. Bu lehçe bir nevi ortak dil görevinide yerine getirmektedir. Adige-Latin alfabesine yönelik bu çalışmamızda verilen misallerde bu ortak lehçe kullanılmıştır. КІ harfi işte bu ortak dilde sert ve keskin okunan bir ç harfi gibi telaffuz edilir. Bunun yanısıra bir başka Adıge lehçesi olan АБДЗЭХ (Abdzex) lehçesinde ise bu harf bazen aynen yani keskin bir ç’ (кІ – ch’) harfi gibi, bazen keskin bir ş’ (шІ – sh’) harfi gibi bazen ea (Ія - ea) şeklinde okunur veya hiç okunmaz. Verilen misalleri dikkatlice inceleyiniz...

Ch’emguy	Klasik-Latin	Türk-Latin	Abdzex	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
кІапсэ	ch’apse	ç’apse	кІапсэ	ç’apse	ip
кІабз	ch’abz	ç’abz	Іябз	eabz	astar
кІалэ	ch’ale	ç’ale	Іялэ	eale	erkek çocuk
кІэлагъу	ch’elaghu	ç’elağu	Іeлагъу	eleğu	çocukluk zamanı
кІэлагъум	ch’eleghum	ç’eleğum	Іeлагъум	eleğum	çocuklukta
кІэлагъэ	ch’elaghe	ç’elağe	Іeлагъэ	elağe	çocukluk
кІэ	ch’e	ç’e	кІэ	ç’e	kuyruk
кІэ	ch’e	ç’e	шІэ	ş’e	yeni
кІэзын	ch’ezın	ç’ezın	Іeзын	ezın	altından düşmek
кІeзы	ch’yézı, ch’ézı	ç’yézı, ç’ézı	Іeзы	ézı	altından düşüyor
кІизыгъ	ch’izıgh	ç’izığ	Іизыгъ	izığ	altından düştü
кІэгъэзын	ch’eghezın	ç’eğezın	Іeгъэзын	éğezın	altından düşürmek
кІeгъэзы	ch’yéghezı, ch’éghezı	ç’yéğezı, ç’éğezı	Іeгъэзы	éğezı	altından düşürüyor
кІигъэзыгъ	ch’ighezıgh	ç’iğezığ	Іигъэзыгъ	iğezığ	altından düşürdü
кІасэ	ch’ase	ç’ase	кІасэ	ç’ase	geç vakit
кІасэ	ch’ase	ç’ase	Іясэ	ease	arzu
кІысэн	ch’ısen	ç’ısen	кІысэн	ç’ısen	filizlenmek
мэкІысэ	mech’ıse	meç’ıse	мэкІысэ	meç’ıse	filizleniyor
кІысагъэ	ch’ısaghe	ç’ısağe	кІысагъэ	ç’ısağe	filizlendi
кІытэн	ch’ıten	ç’ıten	Іытэн	ıten	suda kabarmak
мэкІытэ	mech’ıte	meç’ıte	мэкІытэ	me’ıte	suda kabarıyor
кІытагъэ	ch’ıtaghe	ç’ıtağe	Іытагъэ	ıtağe	suda kabardı
кІымафэ	ch’ımafe	ç’ımafe	шІымафэ	ş’ımafe	kış mevsimi
пкІэнтІэн	pch’ent’en	pç’ent’en	пшІэнтІэн	pş’ent’en	terlemek
мэпкІантІэ	mepch’ant’e	mepç’ant’e	мэпшІантІэ	mepş’ant’e	terliyor
пкІэнтІагъэ	pch’entaghe	pç’entağe	пшІэнтІагъэ	pş’ent’ağe	terledi

КІО кІо

Daha öncede bahsedildiği üzere Adıge alfabesinde О (woe) veya У (wuı) sesli harfleri kendisinden önce gelen sessiz harflerin okunuşunu değiştirmekte, birlikte oluşturdukları durumun sanki yeni bir harfmiş gibi algılamamıza sebebiyet vermektedirler. Bunun yanısıra Adıge alfabesindeki I işaretide kendisinden önce gelen sessiz harfin ağızdan bir çırpıda yani keskin bir şekilde çıkartılması gerektiğini belirtmektedir. Aynı durum burada da geçerli olup özünde k diye okunan bu harfi sert ve keskin bir şekilde okumamız gerektiği vurgulanmaktadır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
кIон	k’on	k’on	gitmek
макIо	mak’o	mak’o	gidiyor
кIуагъэ	k’uaghe	k’uağe	gitti
кІожьын	k’ojın	k’ojın	geri gitmek
мэкІожьы	mek’ojı	mek’ojı	geri gidiyor
кІожьыгъэ	k’ojıghe	k’ojığe	geri gitti
кІожьыгъу	k’ojıghu	k’ojığu	geri gitme zamanı, vakti
кІодын	k’odın	k’odın	kaybolmak
мэкІоды	mek’odı	mek’odı	kayboluyor
кІодыгъэ	k’odıghe	k’odığe	kayboldu
кІодыпІэ	k’odıp’e	k’odıp’e	kaybolma yeri
гъэкІодын	ghek’odın	ğek’odın	kaybetmek
егъэкІоды	mek’odı	mek’odı	kaybediyor
ыгъэкІодыгъэ	yık’odıghe	yık’odığe	kaybetti
гъэкІодыпІэ	k’odıp’e	k’odıp’e	kaybetme yeri
ткІун	tk’un	tk’un	erimek
мэткІу	metk’u	metk’u	eriyor
ткІугъэ	tk’ughe	tk’uğe	eridi
шкІэ	shk’e	şk’e	buzağı

Л л

Adıge alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki l harfinin tam karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
лы	lı	lı	et
лэпсы	lepsı	lepsı	et suyu
лэныстэ	lenıste	lenıste	makas
мэлы	melı	melı	koyun
мэлылы	melılı	melılı	koyun eti
мылы	mılı	mılı	buz
пылы	pılı	pılı	fil
Іулэ	ule	ule	şapşal

ЛЪ лъ

Adıge alfabesindeki bu harfin Türk alfabesinde karşılığı yoktur. Okunuş olarak aralarında ünlü (sesli) harf bulunmayan l ve h harflerinin karışımı, dil ucunun damağa ve üst ön dişlerin arkasına yapıştırılarak lh diye okunan bir sestir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
лъы	lhı	lhı	kan
лъынтф	lhıntf	lhıntf	kan damarı
лъэ	lhe	lhe	ayak
лъэхъуамбэ	lhexhuambe	lhexhuambe	ayak parmağı
лъэбжъанэ	lhebjhane	lhebjhane	ayak tırnağı
лъэгу	lhegu	lhegu	ayak tabanı ayası
лъэбгъу	lhebghu	lhebğu	çelme
лъэбэкъу	lhebekhu	lhebekhu	adım
лъэмакъэ	lhemakhe	lhemakhe	ayak sesi
лъэпэд	lheped	lheped	çorap
лъэбанэ	lhebane	lhebane	su birikintisi
лъэон	lhewon	lhewon	basamak, merdiven basamağı
лъэоян	lhewoyagh	lhewoyağ	basamak, merdiven basamağı
лъэпкъ	lhepkh	lhepkh	halk, millet, ulus
лъытэн	lhıten	lhıten	1.saymak, 2.saygı göstermek, 3.kıymet vermek
eлъытэ	yélhıte	yélhıte	1.sayıyor, 2.saygı gösteriyor, 3.kıymet veriyor
ылъытагъ	yılhıtagh	yılhıtağ	1.saydı, 2.saygı gösterdi, 3.kıymet verdi
лъытэгъошІу	lhıteghosh’u	lhıteğoş’u	sayması kolay
лъытэгъуай	lhıteghuay	lhıteğuay	sayması zor
лъытэныгъэ	lhıtenıghe	lhıtenığe	saygı, değer, kıymet

ЛI лI

Adıge alfabesindeki bu harfin Türk alfabesinde karşılığı yoktur. Okunuş olarak bir önceki ЛЪ (lh) harfinin ağızdan bir çırpıda sert ve keskin olarak okunan şeklidir. Bir harfin böyle okunabilmesini (keskin) sağlayan ve Adıge alfabesinde I ile Adıge-Latin alfabesinde ise (‘) ile sembolize edilen yardımcı işaretle l’ olarak birlikte kullanılacaktır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
лIы	l’ı	l’ı	adam
лIэн	l’en	l’en	ölmek
малIэ	mal’e	mal’e	ölüyor
лIагъэ	l’aghe	l’ağe	öldü
лIакIэ	l’ach’e	l’aç’e	ölüş, ölüm şekli
лIапIэ	l’ap’e	l’ap’e	ölüm yeri
лІыкІо	l’ık’o	l’ık’o	arabulucu, elçi
плІы	pl’ı	pl’ı	dört (4)
лІыгъэкІэ	l’ıghech’e	l’ığeç’e	zorla, zorlukla
лІэшІэгъу	l’esh’eghu	l’eş’eğu	asır, yüzyıl

М м

Adıge alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki m harfinin karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
мазэ	maze	maze	ay
мафэ	mafe	mafe	gün
емын	yémın	yémın	veba
къумгъан	khumghan	khumğan	ibrik
умэхъын	wumexhın	wumexhın	1.kutsama, 2.vaftiz etmek
еумэхъы	yéwumexhı	yéwumexhı	1.kutsuyor, 2.vaftiz ediyor
ыумэхъыгъ	yıwumexhıgh	yıwumexhığ	1.kutsadı, 2.vaftiz etti
мэстанэ	mestane	mestane	iğne deliği
къамзэгу	khamzegu	khamzegu	karınca

Н н

Adıge alfabesindeki bu harf Türk alfabesindeki n harfinin karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
нэ	ne	ne	göz
нэмаз	nemaz	nemaz	namaz
наныу	nanıwu	nanıwu	bebek
лъэныкъуащ	lhenıkhuash	lhenıkhuaş	bir tarafı eğri, yamuk
пэнын	penın	penın	burnundan konuşan
пэмэн	pemen	pemen	koklamak
мэпамэ	mepame	mepame	kokluyor
пэмагъэ	pemaghe	pemağe	kokladı
хъун	xhun	xhun	peki, oldu
нэнау	nenawu	nenawu	bebek
къонтхъ	khontxh	khontxh	ganimet
иныжъ	yinıjh	yinıjh	dev

О о

Adıge alfabesinde bulunan bu harf temelde Türk alfabesindeki o harfine karşılık gelmekle birlikte tek başına okunuşu Arap alfabesindeki vav harfi ve sonrasında gelen oe sesli harflerinin birleşiminden (voe gibi) oluşur. Buraya kadar verilen misallerde О (wo+e) veya У (wu+ı) sesli harflerinden çeşitli başlıklarla bahsetmiştik. Unutulmaması gereken Adıge alfabesinde bulunan bu harflerin okunuşları esnasında gizli bir e ve ı harfini içermeleridir.

1. Kelime başında ise wo(e) diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
орэд	wored	wored	şarkı
осы	wosı	wosı	kar
осэпс(ы)	woseps	woseps	çiğ, çiğ damlası
омакъ	womakh	womakh	silah sesi
оды	wodı	wodı	zayıf
мэл од	mel wod	mel wod	zayıf koyun

2. Kelime içinde sessiz harften sonra o diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
къопс	khops	khops	sap, tutamak
къохьан	khohan	khohan	1.köşeye girmek, 2.güneşin batması
къохьэ	khohe	khohe	1.köşeye giriyor, 2.güneş batıyor
къохьагъ	khohagh	khohağ	1.köşeye girdi, 2.güneş battı
къошын	khoshın	khoşın	küp, testi
тхъагъо	txhagho	txhağo	coşku, mutluluk
псэлъыхъо	pselhıxho	pselhıxho	kur yapmak

3. Kelime içinde sesli bir harften sonra temelde wo(e) diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
гуао	guawo	guawo	1.sağlık bozucu, 2.kalp üzücü
егоон	yégowon	yégowon	vücud sağlığına bir şeyin dokunması
егуао	yéguawo	yéguawo	dokunuyor
егоуагъ	yégowuagh	yégowuağ	dokundu

4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra wo(e) diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
зао	zawo	zawo	1.kavga, 2.harp, savaş
ныо	nıwo	nıwo	yaşlı kadın

IО Iо

5. Kelime veya hece başında yada sesli bir harften sonra О harfinin wo(e) diye okunduğunu biraz önceki 1 ve 3 nolu açıklamalarımızda söylemiştik. Bu şekli ile yani Iо olarak ister kelime veya hece başında olsun ister sesli bir harften sonra olsun aynı Türk alfabesindeki o harfi gibi okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
Іотэн	oten	oten	anlatmak
eІуатэ	yé’uate	yé’uate	anlatıyor
ыІотагъ	yı’otagh	yı’otağ	anlattı
къысфеІуатэ	khısfyé’uate, khısfé’uate	khısfyé’uate, khısfé’uate	(benim için) bana anlatıyor
къысфиІотагъ	khısfi’otagh	khısfi’otağ	(benim için) bana anlattı
Іотын	otın	otın	ovmak
еІоты	yé’otı	yé’otı	ovuyor
ыІотыгъ	yı’otıgh	yı’otığ	ovdu
Іоф	of	of	iş
Іофи-дэлъи	ofi-delhi	ofi-delhi	iş-güç

П п

Türk alfabesindeki p harfinin tam karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
пэ	pe	pe	burun
апэ	nape	nape	yüz
непэ	nyépe, népe	nyépe, népe	bugün
панэ	pane	pane	diken
пагэ	page	page	kibirli, havalı
пае	payé	payé	için

ПI пI

Adıge alfabesindeki bu harfin Türk alfabesinde karşılığı yoktur. Okunuş olarak bir önceki П (p) harfinin ağızdan bir çırpıda sert ve keskin olarak okunan şeklidir. Bir harfin böyle okunabilmesini (keskin) sağlayan ve Adıge alfabesinde I ile Adıge-Latin alfabesinde ise (‘) ile sembolize edilen yardımcı işaretle p’ olarak birlikte kullanılacaktır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
пІэ	p’e	p’e	yatak
пІэкІор	p’ek’or	p’ek’or	divan
епIэскIун	yép’esk’un	yép’esk’un	çimdiklemek
лъапІэ	lhap’e	lhap’e	pahallı
пІалъэ	p’alhe	p’alhe	vade, müddet
пІай	p’ay	p’ay	çelik-çomak oyunu

Р р

Türk alfabesindeki r harfinin tam karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
разэ	raze	raze	razı
къэрэу	kherewu	kherewu	turna kuşu
епэрым	yéperım	yéperım	hoş koku
урам	wuram	wuram	cadde
къэрабгъ	kherabgh	kherabğ	korkak
урыс	wurıs	wurıs	rus

С с

Türk alfabesindeki s harfinin tam karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
сапэ	sape	sape	toz
псапэ	psape	psape	sevap
нысэ	nıse	nıse	gelin
нысащэ	nısashe	nısaşe	gelin getirme, düğün
сысын	sısın	sısın	sallanmak
мэсысы	mesısı	mesısı	sallanıyor
сысыгъэ	sısıghe	sısığe	sallandı

Т т

Türk alfabesindeki t harfinin tam karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
матэ	mate	mate	sepet
тамэ	tame	tame	1.omuz, 2.kanat
онтэгъу	wonteghu	wonteğu	ağır (hafif karşıtı)
остыгъэ	wostıghe	wostığe	lamba
осыет	wosıyét	wosıyét	vasiyet
шатэ	shate	şate	kaymak
пэтхъэ-натхъ	petxhe-natxh	petxhe-natxh	yırtık-pırtık

ТI тI

Sıkıştırılmış, sert ve keskin bir t harfidir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
тІы	t’ı	t’ı	koç
ятІэ	yat’e	yat’e	toprak
натІэ	nat’e	nat’e	alın
ІотІэн	‘ont’en, ont’en	ont’en	bükmek, yamultmak
еІуантІэ	yé’uant’e	yé’uant’e	büküyor, yamultuyor
ыІонтІагъ	yı’ont’agh	yı’ont’ağ	büktü, yamulttu
ІотІэ-шантІ(э)	‘ont’e-shant’e, ont’e-shant’e	ont’e-şant’e	eğri-büğrü, yamuk-yumuk

У у

Adıge alfabesinde bulunan bu harf temelde Türk alfabesindeki u harfine karşılık gelmekle birlikte tek başına okunuşu Arap alfabesindeki vav harfi ve sonrasında gelen uı sesli harflerinin birleşiminden (vuı gibi) oluşur. Buraya kadar verilen misallerde О (wo+e) veya У (wu+ı) sesli harflerinden çeşitli başlıklarla bahsetmiştik. Unutulmaması gereken Adıge alfabesinde bulunan bu harflerin okunuşları esnasında gizli bir e ve ı harfini içermeleridir.

1. Kelime başında ise wu(ı) diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
унэ	wune	wune	ev
узы	wuzı	wuzı	ağrı, sızı
урам	wuram	wuram	bulvar, cadde, büyük sokak

2. Kelime içinde sessiz harften sonra u diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
гъумы	ghumı	ğumı	1.gebe, 2.kalın (ince karşıtı)
гъурбэщ	ghurbesh	ğurbeş	gecekondu
хъун	xhun	xhun	1.olmak, 2.olur, peki
мэхъу	mexhu	mexhu	oluyor
хъугъэ	xhughe	xhuğe	oldu
хэку	xeku	xeku	ülke, vatan, yurt
сэку	seku	seku	yele
нэгъу	neghu	neğu	kursak
лыкъу	lıkhu	lıkhu	çengel
лъэхъу	lhexhu	lhexhu	1.bukağı, 2.köstek, 3.pranga

3. Kelime içinde sesli bir harften sonra geliyorsa ve kendisinden sonra iki sessiz harf varsa wu(ı) diye, tek sessiz harf varsa wu diye yazılmasına karşın pratikte uw diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
къыупкІэтагъ	khıwupch’etagh	khıwupç’etağ	doğradı
къыутхыгъ	khıwutxıgh	khıwutxığ	sıçrattı
гуeуты	guyéwutı	guyéwutı	yanından kopararak ayırıyor
гуиутыгъ	guyiwutıgh	guyiwutığ	yanından kopararak ayırdı
къыфэулэу	khıfewulewu	khıfewulewu	(onun için) zahmet çek
къафэулэу	khafewulewu	khafewulewu	(onlar için) zahmet çek

4. Kelime sonunda sesli bir harften sonra wu diye yazılmasına karşın pratikte uw diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
гуао	guawo	guawo	1.sağlık bozucu,2.kalp üzücü
гущыIэ гуау	gushı’e guawu	guşı’e guawu	kalp üzücü söz
шхын гуау	shxın guawu	şxın guawu	(mideye) dokunan yemek
улэун	wulewun	wulewun	zahmet çekmek
фэулэун	fewulewun	fewulewun	(biri için) zahmet çekmek
фэулэу	fewulewu	fewulewu	(biri için) zahmet çek
къысфэулэу	khısfewulewu	khısfewulewu	(benim için) zahmet çek

5. Kelime sonunda kendisinden sonra wu diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
куу	kuwu	kuwu	derin

IУ Iу

6. Kelime veya hece başında yada sesli bir harften sonra У harfinin wo(ı) diye okunduğunu biraz önceki açıklamalarımızda söylemiştik. Bu şekli ile yani Iу olarak ister kelime veya hece başında olsun ister sesli bir harften sonra olsun aynı Türk alfabesindeki u harfi gibi okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
Іудан	udan	udan	ip, dikiş ipi
къысиІуагъ	khısi’uagh	khısi’uağ	(bana) söyledi
къыІулэлыгъ	khı’ulelıgh	khı’ulelığ	sarktı
Іуко	uko	uko	tıkaç

Ф ф

Türk alfabesindeki f harfinin tam karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
фабэ	fabe	fabe	sıcak
фаеп	fayép	fayép	istemiyor
мафэ	mafe	mafe	gün, gündüz
хафэ	xafe	xafe	ekşi
нафэ	nafe	nafe	1.açık, anlaşılabilir 2.aşikar
фэмыф	femıf	femıf	1.beceriksiz, 2.pısırık

Х х

Türk alfabesindeki karşılığı bulunmayan Adıgeceye mahsus bir h harfidir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
хабзэ	xabze	xabze	adet, gelenek, görenek, örf
махэ	maxe	maxe	dayanıksız
хасэ	xase	xase	cemiyet, dernek, meclis
дахэ	daxe	daxe	güzel
тхын	txın	txın	kitap, mektup yazmak
етхы	yétxı	yétxı	kitap, mektup yazıyor
ытхыгъ	yıtxıgh	yıtxığ	kitap, mektup yazdı
тхэн	txen	txen	yazı yazmak
матхэ	matxe	matxe	yazı yazıyor
тхагъэ	txaghe	txağe	yazı yazdı

ХЪ хъ

Türk alfabesindeki karşılığı bulunmayan boğazdan hırlatılarak çıkartılan bir h harfidir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
хъэдан	xhedan	xhedan	bez, çaput, paçavra
хъот	xhot	xhot	kar fırtınası, tipi
унэхъун	wunexhun	wunexhun	mahvolmak
мэунэхъу	mewunexhu	mewunexhu	mahvoluyor
унэхъугъэ	wunexhughe	wunexhuğe	mahvoldu
ухъумэн	wuxhumen	wuxhumen	korumak
еухъумэ	yéwuxhume	yéwuxhume	koruyor
ыухъумагъ	yıwuxhumagh	yıwuxhumağ	korudu
пхъэ	pxhe	pxhe	odun
тахътэ	taxhte	taxhte	tahta

ХЬ хь

Türk alfabesindeki h harfinin tam karşılığıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
хьаку	haku	haku	fırın
шъхьэ	sshhe, sshha	şşhe, şşha	baş, kafa
шъхьэгъусэ	sshheghuse, sshhaghuse	şşheğuse, şşhağuse	şşhe+ğuseàbaş+arkadaş àeş, hayat arkadaşı
хьэ	he, ha	he, ha	1.arpa, 2.köpek
Іулъхьэ	ulhhe, ulhha	ulhhe, ulhha	lokma

NOT-1:

ХЬ harfinden sonra Э harfi gelirse praktikte ha şeklinde okunur ve telaffuz edilir.

Ц ц

Türk alfabesindeki karşılığı bulunmayan, yalnız başına okunmak istendiğinde Türk alfabesindeki t ve s harflerinin karışımı bir sesi verir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
цэ	tse	tse	diş
цы	tsı	tsı	1.kıl, 2.yün
уцэкун	wutsekun	wutsekun	körelmek
еуцэку	yéwutseku	yéwutseku	köreliyor
ыуцэкугъ	yıwutsekugh	yıwutsekuğ	köreldi
цэкуагъэ	tsekuaghe	tsekuağe	körelmiş olan
гъэуцэкун	ghewutsekun	ğewutsekun	köreltmek
егъэуцэку	yéghewutseku	yéğewutseku	köreltiyor
ыгъэуцэкугъ	yıghewutsekugh	yığewutsekuğ	köreltti
гъэуцэкуагъэ	ghewutsekuaghe	ğewutsekuağe	köreltilmiş olan
цацэ	tsatse	tsatse	1.çatal, 2.şiş
шъхьацы	sshhatsı	şşhatsı	şşha + tsıàbaş + kılàsaç

ЦУ цу, ЦО цо

Adıge alfabesindeki bu harfin karşılığı Türk alfabesinde yoktur. Ц harfinden sonra О (woe) veya У (wuı) sesli harflerinden birinin gelmesiyle Ц harfinin okunuşu değişmekte, Türk alfabesine uyarladığımızda okunuş olarak çö ya da çü sesine yakın olarak okunmaktadır. Adıge-Latin alfabesinde bu haliyle cho ve chu şeklinde sembolize edilmiştir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
цу	chu	çu	öküz
цуку	chuku	çuku	çu+kuàöküz+araba àöküz arabası, kağnı
цуакъэ	chuakhe	çuakhe	ayakkabı
цуакъэжъ	chuakhejh	çuakhejh	çuakhe+jhıàayakkabı+eski àeski ayakkabı
уцун	wuchun	wuçun	durmak
мэуцу	mewuchu	mewuçu	duruyor
уцугъэ	wuchughe	wuçuğe	durdu
къэуцун	khewuchun	khewuçun	durmak
къэуцу	khewuchu	khewuçu	duruyor
къэуцугъ	khewuchughe	khewuçuğe	durdu
уцу	wuchu	wuçu	dur!
уцупІэ	wuchup’e	wuçup’e	durak, durma yeri
уцон	wuchon	wuçon	takati kesilmek
мэуцо	mewucho	mewuço	takati kesiliyor
уцуагъэ	wuchuaghe	wuçuağe	takati kesildi
гъэцохъон	ghechoxhon	ğeçoxhon	yerde sürümek
егъэцуахъо	yéghechuaxho	yéğeçuaxho	yerde sürüyor
ыгъэцохъуагъ	yıghechoxhuagh	yığeçoxhuağ	yerde sürüdü

ЦI цI

Bu harf Ц (ts) harfinin ağızdan bir çırpıda çıkacak şekilde yani keskin şekilde telaffuz edilen halidir. Adıge-Latin alfabesinde keskinleştirme işareti olan ‘ ile ts’ olarak sembolize edilmiştir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
цIэ	ts’e	ts’e	1.ad, isim, 2.bit
цIыфы	ts’ıfı	ts’ıfı	insan
цIыфыгъэ	ts’ıfıghe	ts’ıfığe	insanlık
цIынэ	ts’ıne	ts’ıne	ıslak
уцIынын	wuts’ının	wuts’ının	ıslanmak
мэуцIыны	mewuts’ını	mewuts’ını	ıslanıyor
уцIыныгъэ	wuts’ınıghe	wuts’ınığe	ıslandı
гъэуцIынын	ghewuts’ının	ğewuts’ının	ıslatmak
егъэуцIыны	yéghewuts’ını	yéğewuts’ını	ıslatıyor
ыгъэуцIыныгъ	yıghewuts’ınıgh	yığewuts’ınığ	ıslattı
гъэуцIыныгъэ	ghewuts’ınıghe	ğewuts’ınığe	ıslatılmış olan
цIыцIын	ts’ıts’ın	ts’ıts’ın	buruşmak
гъэцIыцIын	ghets’ıts’ın	ğets’ıts’ın	buruşturmak
уцIэпIын	wuts’ep’ın	wuts’ep’ın	kirlenmek
гъэуцIэпIын	ghewuts’ep’ın	ğewuts’ep’ın	kirletmek
чэцIы	chets’ı	çets’ı	oğlak
цIыкIу	ts’ık’u	ts’ık’u	küçük

Ч ч

Bu harf Türk alfabesindeki ç harfinin tam karşılığıdır. Bunun yanısıra bir başka Adıge lehçesi olan АБДЗЭХ (Abdzex) lehçesinde ise bu harf bazen ş (щ - sh) harfi gibi okunur. Verilen misalleri dikkatlice inceleyiniz...

Ch’emguy	Klasik-Latin	Türk-Latin	Abdzex	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
чатэ	chate	çate	чатэ	çate	kılıç
чапэ	chape	çape	чапэ	çape	yamaç
чэн	chen	çen	чэн	çen	çatlamak
мачэ	mache	maçe	мачэ	maçe	çatlıyor
чагъэ	chaghe	çağe	чагъэ	çağe	çatladı
чан	chan	çan	щан	şan	1.keskin, 2.gözü açık
чэмы	chemı	çemı	щэмы	şemı	inek

ЧЪ чъ

Bu harf bir önceki Ч harfine göre yanındaki sertleştirme işaretinden de anlaşılacağı üzere daha sert ve kalın okunan bir ç harfidir. Adıge-Latin alfabesinde cch veya cc olarak sembolize edilmiş olsada aslında bir önceki harf olan Ч ile arasındaki telaffuz farkı pratikte yani konuşma esnasında pek hissedilmemektedir. Bunun yanısıra bir başka Adıge lehçesi olan АБДЗЭХ (Abdzex) lehçesinde ise bu harf bazen ş (ш - sh) harfi gibi okunur. Verilen misalleri dikkatlice inceleyiniz...

Ch’emguy	Klasik-Latin	Türk-Latin	Abdzex	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
чъыгы	cchıgı, ccıgı	ççıgı	шыгы	şıgı	ağaç
чъэн	cchen, ccen	ççen	шэн	şen	koşmak
мачъэ	macche, macce	maççe	машэ	maşe	koşuyor
чъагъэ	cchaghe, ccaghe	ççağe	шагъэ	şağe	koştu
чъые	cchıyé, ccıyé	ççıyé	шые	şıyé	uyku
чъыен	cchıyén, ccıyén	ççıyén	шыен	şıyén	uyumak
мэчъые	mecchıyé, meccıyé	meççıyé	мэшые	meşıyé	uyuyor
чъыягъэ	cchıyaghe, ccıyaghe	ççıyağe	шыягъэ	şıyağe	uyudu
чъыегъу	cchıyeghu, ccıyéghu	ççıyeğu	шыегъу	şıyéğu	uyku vakti, zamanı
чъыеуз	cchıyéwuz, ccıyéwuz	ççıyéwuz	шыеуз	şıyéwuz	uyku hastalığı
пчъэ	pcche, pcce	pççe	пшэ	pşe	kapı
чъыІэ	cchı’e, ccı’e, ccı’a	ççı’e, ççı’a	шыІэ	şı’e, şı’a	soğuk
чъагъо	cchagho, ccagho	ççağo	шагъо	şağo	berrak
чъыгъай	cchıghay, ccıghay	ççığay	шыгъай	şığay	meşe ağacı
чъэрыгъэ	ccherıghe, ccerıghe	ççerığe	шэрыгъэ	şerığe	hız, sürat

ЧI чI

Bu harf biraz önce bahsi geçen Ч harfine göre yanındaki keskinleştirme işaretinden de anlaşılacağı üzere daha keskin şekilde okunan bir ç harfidir. Bu harfin bir benzeride кІ – ch’ harfidir. Adıge-Latin alfabesinde ЧI harfi benzeri КI gibi ch’ olarak sembolize edilmiştir. Bunun yanısıra yinede farklı sembolize edilmesi gerektiği düşünülürse cch’ veya cc’ diye de sembolize edilebilir. АБДЗЭХ (Abdzex) lehçesinde ise bu harf bazen aynen yani keskin bir ç’ (кІ – ch’ // чI - cc’) harfi gibi, bazen keskin bir ş’ (шІ – sh’) harfi gibi bazende hiç okunmaz.

Ch’emguy	Klasik-Latin	Türk-Latin	Abdzex	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
чIы	cch’ı, cc’ı	çç’ı	шIы	ş’ı	yer
чIыгу	cch’ıgu, cc’ıgu	çç’ıgu	шIыгу	ş’ıgu	yer, yeryüzü
чIы чІэгъ	cch’ı cch’egh, cc’ı cc’egh	çç’ı çç’eğ	шIы шІэгъ	ş’ı ş’eğ	yer altı
чIы кІыІу	cch’ı ch’ı’u, cc’ı cc’ı’u	çç’ı ç’ı’u	шIы шІыІу	ş’ı ş’ı’u	yer üstü
чIыох	cch’ıwox, cc’ıwox	çç’ıwox	шIыох	ş’ıwox	ova
чІэгъчІэлъ	cch’eghcch’elh, cc’ghcc’elh	çç’eğçç’elh	шІэгъІeлъ	ş’eğ’elh	altında duran
чІэгъчІэлъ	cch’eghcch’elh, cc’eghcc’elh	çç’eğçç’elh	шІэгъІeлъ	ş’eğ’elh	iç çamaşırı
чІэгъолъхьан	cch’egholhhan, cc’egholhhan	çç’eğolhhan	Iегъолъхьан	eğolhhan	altına yatmak
чІэлъхьан	cch’elhhan, cc’elhhan	çç’elhhan	Iелъхьан	elhhan	altına koymak

Щ щ

Türk alfabesindeki ş harfi gibi okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
щы	shı	şı	üç (3)
щыбзэ	shıbze	şıbze	1.elek, 2.kalbur
щтэн	shten	şten	ürkmek
мащтэ	mashte	maşte	ürküyor
щтагъэ	shtaghe	ştağe	ürktü
щтын	shtın	ştın	donmak
мэщты	meshtı	meştı	donuyor
щтыгъэ	shtıghe	ştığe	dondu
щылъын	shılhın	şılhın	yatarak durmak
щылъ	shılh	şılh	yatarak duruyor
щылъыгъ	shılhıgh	şılhığ	yatarak duruyordu
щытын	shıtın	şıtın	ayakta durmak
щэты	shetı	şetı	ayakta duruyor
щытыгъэ	shıtıghe	şıtığe	ayakta duruyordu

Ш ш

Bir önceki harfe göre daha kalın okunan bir ş harfi olmasına rağmen pratikte yani konuşma esnasında bu fark hissedilmez. Sayın Fahri Huvaj’ın “Adıge Alfabeleri” adlı kitabında da belirttiği üzere Kaberdey diyalekti gibi bazı lehçelerde bu ses tasfiye edilmiştir. Bunun yanısıra farklılığı belirtmek isteyenler Š (Alt + 0138), š (Alt + 0154) ile sembolize edebilirler.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
шы	shı, šı	şı, šı	at
шыбз	shıbz, šıbz	şıbz, šıbz	dişi at
шыку	shıku, šıku	şıku, šıku	şı+kuàat+arabaàatarabası
шэны	shenı, šenı	şenı, šenı	huy, karakter

Bazen Ш harfi yumuşar ve daha önce yukarda verilen misallerdekinden farklı bir biçimde telaffuz edilir. Bu durum kendisi ile О (woe) veya У (wuı) sesli harfleri arasına Х veya ХЪ harflerinden birinin gelmesiyle gerçekleşir. Yalnız bu okunuş daha sonra göreceğimiz ШЪУ, ШЪО harfiyle karıştırılmamalıdır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
шхол	shxol	şxol	hayvan memesi
шхонч	shxonch	şxonç	tüfek
нашхъо	nashxho	naşxho	ne+şxhuant’eàgöz+mavi àmavi gözlü
шхо	shxo	şxo	1.dizgin, 2.büyük, iri, koca
нэшхо	neshxo	neşxo	iri gözlü

NOT-2:

İsimlerin sonuna gelerek onlara büyüklük ve irilik anlamı veren -шхо eki Adıge Dili’nin bir lehçesi olan Şapsığ (Shapsıgh) diyalektinde -fo diye okunur. Bunun yanısıra Adıge Dilinde büyüklük ve irilik anlamı veren -шхо ekinin tam tersi görevi yapan ek ise –жъый (-жъые) ekidir.

пшъэшъэжъый	psshesshejhıy, pssessejhıy	psshesshe + jhıyéàkız + küçükàküçük kız, körpe kız
дэжъый	dejhıy	de + jhıyéàceviz + küçükàküçük ceviz, fındık

ШЪ шъ

Щ ve Ш harflerine göre daha kalın okunan bir ş harfidir. Adıge-Latin alfabesinde ssh olarak sembolize edilmiştir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
шъабэ	sshabe, ssabe	şşabe	yumuşak
шъэжьые	sshejıyé, ssejıyé	şşejıyé	bıçak
шъхьэ	sshhe, sshe	şşhe	baş, kafa
шъхьашхо	sshhashxo, sshashxo	şşhaşxo	koca kafalı
шъхьафит	sshhafit, sshafit	şşhafit	özgür
шъхьаф-шъхьафэу	sshhaf-sshhafewu	şşhaf-şşhafewu	1.ayrı-ayrı, 2.başka-başka

NOT-3:

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
зысшхыкІэ	zısshxıch’e, zısšxıch’e	zısşxıç’e, zısšxıç’e	(ben) yediğimde
зыпшхыкІэ	zıpshxıch’e, zıpšxıch’e	zıpşxıç’e, zıpšxıç’e	(sen) yediğinde
зышхыкІэ	zıshxıch’e, zıšxıch’e	zışxıç’e, zıšxıç’e	(o) yediğinde

Yukarıdaki misalde görüldüğü üzere зысшхыкІэ kelimesini Adıge-Latin alfabesine göre düzenlediğimizde kelime içindeki -сш- harfleri -ssh- diye çevrilmektedir. Fakat bu şekilde gözükmesi demek шъ (ssh) gibi okunacak demek değildir. Zira hiçbir zaman Adıgece kelimelerde шъ harfinden sonra х harfi gelmez. Bunun yanısıra bu ikilemi çözmenin en kısa yolu ise kuşkusuz Türk-Latin kısmındaki yazım şeklidir. Türk alfabesindeki harflerin Klasik Latin alfabesindeki harflere nazaran daha fazla olması biz Türkiye Çerkesleri açısından Türk-Latin alternatifinin daha tercih edilebilir sonucunu gündeme getirmektedir.

ШЪУ шъу, ШЪО шъо

Adıge alfabesindeki bu harfin karşılığı Türk alfabesinde yoktur. ШЪ harfinden sonra О (woe) veya У (wuı) sesli harflerinden birinin gelmesiyle ШЪ harfinin okunuşu değişmektedir. Türk alfabesine uyarladığımızda okunuş olarak şö ya da şü sesine yakın fakat sert ve kalın olarak okunmaktadır. Adıge-Latin alfabesinde bu haliyle sho ve shu şeklinde sembolize edilmiştir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
шъоу	showu	şowu	bal
шъо	sho	şo	1.siz, 2.deri, kabuk, post, 3.renk, 4.-imsi, -ımsı
шъошъуи	shoshuiy	şoşuiy	sizin
гъожьышъо	ghojısho	ğojışo	ğojı(-şo)àsarı+(-ımsı) àsarımsı
плъыжышо	plhıjısho	plhıjışo	plhıjı(-şo)àkırmızı+(-ımsı) àkırmızımsı
фыжьышъо	fıjısho	fıjışo	fıjı(-şo)àbeyaz+(-ımsı) àbeyazımsı
дэнашъо	denasho	denaşo	dane(-şo)àipek+(-imsi) àipeğimsi
шъумэ	shume	şume	şuğe+meàçürük+koku àleş kokusu, kötü koku
шъуин	shuyin	şuyin	1.ıslık çalmak, 2.ötmek
мэшъуи	meshuyi	meşuyi	1.ıslık çalıyor, 2.ötüyor
шъуигъэ	shuyighe	şuyiğe	1.ıslık çaldı, 2.öttü

ШI шI

Bu harf Ш (sh, š) harfinin ağızdan bir çırpıda çıkacak şekilde yani keskin şekilde telaffuz edilen halidir. Ona bu özelliği veren hiç kuşkusuz önündeki harfi keskinleştiren I işaretidir. Adıge-Latin alfabesinde keskinleştirme işareti olan ‘ ile sh’ olarak sembolize edilmiştir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
шIын	sh’ın	ş’ın	yapmak
шІэн	sh’en	ş’en	1.bilmek, 2.yapmak
гъэшIыкIэен	ghesh’ıch’eyén	ğeş’ıç’eyén	Haylazlık etmek
егъэшIыкIае	yéghesh’ıch’ayé	yéğeş’ıç’ayé	Haylazlık ediyor
ыгъэшIыкIэягъ	yıghesh’ıch’eyagh	yığeş’ıç’eyağ	Haylazlık etti
гъэшIэгъоны	ghesh’eghonı	ğeş’eğonı	hayret edilecek şaşılacak şey
шIэтын	sh’etın	ş’etın	ışıldamak
мэшIэты	mesh’etı	meş’etı	ışıldıyor
шIэтыгъэ	sh’etıghe	ş’etığe	ışıldadı
шІэх	sh’ex	ş’ex	çabuk
шІэх-шІэхэу	sh’ex-sh’exewu	ş’ex-ş’exewu	çabuk-çabuk

ШIУ шIу, ШIО шIо

Adıge alfabesindeki bu harfin karşılığı Türk alfabesinde yoktur. ШI harfinden sonra О (woe) veya У (wuı) sesli harflerinden birinin gelmesiyle ШI harfinin okunuşu değişmektedir. Türk alfabesine uyarladığımızda okunuş olarak ş’ö ya da ş’ü sesine yakın fakat keskin olarak okunmaktadır. Adıge-Latin alfabesinde bu haliyle sh’o ve sh’u şeklinde sembolize edilmiştir.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
шІу	sh’u	ş’u	1.iyi, 2.karaciğer
машІо	mash’o	maş’o	ateş
мэшІоку	mash’oku	maş’oku	maş’o+kuàateş+araba àateş arabası, tren
шІуи	sh’uyin	ş’uyin	ciyaklamak
мэшІуи	mesh’uyi	meş’uyi	ciyaklıyor
шІуигъэ	sh’uyighe	ş’uyiğe	ciyakladı
шІункІ(ы)	sh’unch’, sh’unch’ı	ş’unç’ı	karanlık
шІункІыбз(э)	sh’unch’ıbz, sh’unch’ıbze	ş’unç’ıbze	kapkaranlık

Ы ы

Adıge alfabesindeki bu harf aynı И harfinde olduğu gibi kelime içerisinde kullanıldığı yere göre farklı şekilde okunur. Kelimenin başında ise yı şeklinde iki sessiz harf arasında ise ı diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
ылъэгъугъ	yılheghugh	yılheğuğ	gördü
ынэ	yıne	yıne	gözü, onun gözü
бгы	bgı	bgı	bel
нысэ	nıse	nıse	gelin
ныкъо	nıkho	nıko	yarım
ызыныкъо	yızınıkho	yızınıkho	yarısı
ныкъолІы	nıkhol’ı	nıkhol’ı	yarı ölü

IЫ Iы

Adıge alfabesindeki bu harf kelimenin neresinde olursa olsun Türk alfabesindeki ı diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
Іыгъын	ıghın	ığın	1.elinde var olmak, 2.elinde, yanında bulundurmak
еІыгъы	yé’ıghı	yé’ığı	elinde var
ыІыгъ	yı’ıgh	yı’ığ	elinde vardı
ІыгъыгъошІу	ıghıghosh’u	ığığoş’u	elinde bulundurması kolay
Іыгъыгъуай	ıghıghuay	ığığuay	elinde bulundurması zor

Э э

Adıge alfabesindeki bu harf Türkçe’de bulunan e harfinden biraz daha kalın ve kaba okunur. Adıgece kelimelerin başında bulunmaz.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
сэ	se	se	ben
дэ	de	de	ceviz
дэжъый	dejhıy	dejhıy	de + jhıyéàceviz + küçük àküçük ceviz, fındık
нэ	ne	ne	göz
пэ	pe	pe	1.burun, 2.ön, 3.uc
экран	ekran	ekran	ekran
экватор	ekvator	ekvator	ekvator

IЭ Iэ

Э harfinin Adıgece kelimelerin başında yeralmadığından biraz önce bahsetmiştik. Bunun yanısıra kelime veya hece başlarında bu şekliyle (Iэ) yeralan э harfi ise aynı kelime ortasındaki э harfi gibi yani Türk alfabesindeki e harfinden biraz daha kalın ve kaba okunur. Adıge-Latin alfabesinde bu ses daha önce bahsi geçen Ia harfine benzemektedir. Dolayısıyla aynı şekilde ‘a olarak sembolize edilebileceği gibi bu harfin farklılığını vurgulamak isteyenler ‘e şeklinde de sembolize edebilirler.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
Iэ	‘e, a	‘e, a	el
Iэхъуамбэ	‘exhuambe, axhuambe	‘exhuambe, axhuambe	el parmağı
Iэбжъанэ	‘ebjhane, abjhane	‘ebjhane, abjhane	el tırnağı
Iэгу	‘egu, agu	‘egu, agu	1.el ayası, 2.avuç, 3.alkış
Іэуж	‘ewujj, awujj	‘ewujj, awujj	1.rehin, teminat, 2.kızın erkeğe söz hediyesi
къэIэтын	khe’etın, khe’atın	khe’etın, khe’atın	kaldırmak
къеIэты	khyé’etı, khyé’atı	khyé’etı, khyé’atı	kaldırıyor
къыIэтыгъ	khı’etıgh, khı’atıgh	khı’etığ, khı’atığ	kaldırdı
къэIэтыжьын	khe’etıjın, khe’atıjın	khe’etıjın, khe’atıjın	geri kaldırmak (düşeni)
къеIэтыжьы	khyé’etıjı, khyé’atıjı	khyé’etıjı, khyé’atıjı	geri kaldırıyor
къыIэтыжьыгъ	khı’etıjıgh, khı’atıjıgh	khı’etıjığ, khı’atıjığ	geri kaldırdı
Iэрам	‘eram, aram	‘eram, aram	demet, deste
Іэмэ-псым	‘eme-psım, ame-psım	‘eme-psım, ame-psım	araç-gereç
къеІэн	khyé’en, khyé’an	khyé’en, khyé’an	ellemek
къеІэ	khyé’e, khyé’a	khyé’e, khyé’a	elliyor
къеІагъ	khyé’agh	khyé’ağ	elledi
еІэн	yé’en, yé’an	yé’en, yé’an	ellemek
еІэ	yé’e, yé’a	yé’e, yé’a	elliyor
еІагъ	yé’agh	yé’ağ	elledi

Я я

Türk alfabesinde birebir karşılığı olmasada Türkçedeki “yani” kelimesindeki ya şeklinde, bir başka ifadeyle y harfinden sonra “istiklâl, hilâl” kelimelerindeki ince â sesi varmış gibi okunur. Açıklamasını verdiğimiz Adıge-Latin alfabesinde ya şeklinde sembolize edilmiştir. Her yerde yâ şeklinde sembolize edilebileceği gibi kelime başında ve sesli bir harften sonra yâ , iki sessiz harf arasında â şeklinde sembolize edilmesi de mümkündür.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
ябгэ	yabge, yâbge	yabge, yâbge	hırçın, öfkeli
яжьэ	yaje, yâje	yaje, yâje	kül
сян	syan, syân, sân	syan, syân, sân	annem
сят	syat, syât, sât	syat, syât, sât	babam
къехъулІагъэ	khyéxhul’aghe	khyéxhul’ağe	onun başına geldi
къехъулІагъэр	khyéxhul’agher	khyéxhul’ağer	onun başına gelen
къехъулІагъэхэр	khyéxhul’aghexer	khyéxhul’ağexer	onun başına gelenler
къяхъулІагъэ	khyaxhul’aghe	khyaxhul’ağe	onların başına geldi
къяхъулІагъэр	khyaxhul’agher	khyaxhul’ağer	onların başına gelen
къяхъулІагъэхэр	khyaxhul’aghexer	khyaxhul’ağexer	onların başına gelenler

Ю ю

Adıgece kelimelerde bulunmayan bu harf dile sonradan karışan kelimelerde bulunur, yu veya yü diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
Юсыф	Yusıf	Yusıf	Yusuf
Юныс	Yunıs	Yunıs	Yunus
юбилей	yubiléy	yubiléy	jübile

Ё ё

Adıgece kelimelerde bulunmayan bu harf dile sonradan karışan kelimelerde bulunur, yo veya yö diye okunur.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
ёлка	yolka	yolka	yılbaşı ağacı

Ь ь Yumuşatma İşareti;

Kendinden önce gelen harfin yumuşak okunmasını sağlar. Mesela Ж (jj) harfi Türkçedeki j harfinden biraz daha sert ve kalın okunan bir harftir. Adıge alfabesindeki bu harfin yanına Ь yumuşatma işaretinin gelmesiyle oluşan ЖЬ (j) ise Türkçedeki j harfi gibi okunur yani orijinal halinden farklılaşarak yumuşar. Aynı durum Х (x) harfi içinde geçerlidir. Х sessiz harfi dilin ortası çukur yapılarak orta yan kenarlarının azı dişlerin damağa yakın iç kısımlarına bitiştirilip damak ile dil çukuru arasında az bir boşluk bıraklılarak çıkartılan Adıgeceye mahsus bir h harfidir. Adıge alfabesindeki bu harfin yanına Ь yumuşatma işaretinin gelmesiyle oluşan ХЬ (h) ise Türkçedeki h harfi gibi okunur yani orijinal halinden farklılaşarak yumuşar.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin		Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin
Ж	JJ	JJ	à	ЖЬ	J	J
Х	Х	X	à	ХЬ	H	H

Ъ ъ Kalınlaştırma İşareti; Adıge-Latin Alfabesindeki karşılığı (H h)

Bu işarette biraz önce açıkladığımız işaretin tam tersi göreve sahiptir. Kendinden önce gelen harfin kalın ve kaba okunmasını sağlar. Mesela Adıge alfabesindeki К (k) harfi Türkçedeki k harfi gibi okunur. Adıge alfabesindeki bu harfin yanına Ъ kalınlaştırma işaretinin gelmesiyle oluşan КЪ (kh) ise Arapçadaki kalın kaf harfi gibi okunur, boğazdan yada bir başka deyişle dilin arka kısmının küçük dilin önüne (damağa) bitiştirilerek bırakılan boğazımıza yakın boşluktan çıkartılır. Yumuşatma işaretinde bahsettiğimiz Х (x) harfi içinde aynı durum geçerlidir. Х sessiz harfi dilin ortası çukur yapılarak orta yan kenarlarının azı dişlerin damağa yakın iç kısımlarına bitiştirilip damak ile dil çukuru arasında az bir boşluk bıraklılarak çıkartılan Adıgeceye mahsus bir h harfidir. Adıge alfabesindeki bu harfin yanına Ъ kalınlaştırma işaretinin gelmesiyle oluşan ХЬ (xh) ise yine Arap alfabesindeki boğazdan hırlatılarak çıkartılan (okunan) hı harfi gibi okunur yani orijinal halinden farklılaşarak kalınlaşır.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin		Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin
Г	G	G	à	ГЪ	GH	Ğ, GH
Ж	JJ	JJ	à	ЖЪ	JH	JH
К	K	K	à	КЪ	KH	KH
Л	L	L	à	ЛЪ	LH	LH
Х	X	X	à	ХЪ	XH	XH
Ч	CH	Ç	à	ЧЪ	CC, CCH	ÇÇ
Ш	SH	Ş	à	ШЪ	SS, SSH	ŞŞ

I Keskinleştirme İşareti; Adıge-Latin Alfabesindeki karşılığı (’)

Adige alfabesinde kullanılan I (keskinleştirme, sıkıştırma) işareti yukarıda açıklanan Ь ь (yumuşatma), Ъ ъ (kalınlaştırma) işaretlerinden farklı olarak hem sessiz hemde sesli harflerle birlikte küçük büyük harf farkı gözetilmeksizin aynı şekliyle I olarak kullanılır.

1. Sessiz harfler ile beraber kullanıldığında:

Bu işaret sessiz harflerle beraber kullanıldığında hangi harften sonra geliyorsa o harfin ağzımızdan keskin ve sıkıştırılmış bir şekilde çıkması gerektiğini vurgular. Aşağıdaki misalleri Adıgece bilen birisine sorarak aradaki farki görebilirsiniz.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
лы	lı	lı	et
лъы	lhı	lhı	kan
лIы	l’ı	l’ı	adam
лъэ	lhe	lhe	ayak
лIэ!	l’e!	l’e!	öl!
лIэба!	l’eba!	l’eba!	ölsene!

сІихыгъ	s’ixıgh	s’ixığ	(o) elimden (onu) aldı
сІихыгъэх	s’ixıghex	s’ixığex	(o) elimden (onları) aldı
сІахыгъ	s’axıgh	s’axığ	(onlar) elimden (onu) aldılar
сІахыгъэх	s’axıghex	s’axığex	(onlar) elimden (onları) aldılar


пІихыгъ	p’ixıgh	p’ixığ	(o) elinden (onu) aldı
пІихыгъэх	p’ixıghex	p’ixığex	(o) elinden (onları) aldı
пІахыгъ	p’axıgh	p’axığ	(onlar) elinden (onu) aldılar
пІахыгъэх	p’axıghex	p’axığex	(onlar) elinden (onları) aldılar

Іихыгъ	ixıgh	ixığ	(o) onun elinden (onu) aldı
Іихыгъэх	ixıghex	ixığex	(o) onun elinden (onları) aldı
Іахыгъ	axıgh	axığ	(onlar) onun elinden (onu) aldılar
Іахыгъэх	axıghex	axığex	(onlar) onun elinden (onları) aldılar

2. Sesli harfler ile beraber kullanıldığında:

I işareti sesli harflerle beraber kullanıldığında vurgulayacağı ya da etkileyeceği harfin önüne gelir. Özellikle iki sesli harfin arasına gelerek ikinci sesli harfin okunuşunu etkiler.

А	a (uzun)	à	Іа	’a	a
И	yi	à	Іи	’i	i
О	wue	à	Іо	’o	o
У	wuı	à	Іу	’u	u
Ы	yı	à	Іы	’ı	ı
Э	e (kalın)	à	Іэ	’e	a

Yukarıda görüldüğü gibi orijinal halleriyle (а и о у ы э) her nekadar Türkçe’deki seslerden farklı bir şekilde okunuyor olsalar bile, kelime içerisinde sesli bir harften sonra önüne I işareti gelerek kullanıldıklarında Türkçe’deki sesli harflerin karşılıklarını oluşturmaktadırlar.

Kril Alfabesi	Klasik-Latin	Türk-Latin	Türkçe Anlamı
къыІихыжьыгъ	khı’ixıjıgh	khı’ixıjığ	(o) onun elinden (onu) geri aldı
къыІихыжьыгъэх	khı’ixıjıghex	khı’ixıjığex	(o) onun elinden (onları) geri aldı
къыІахыжьыгъ	khı’axıjıgh	khı’axıjığ	(onlar) onun elinden (onu) geri aldılar
къыІахыжьыгъэх	khı’axıjıghex	khı’axıjığex	(onlar) onun elinden (onları) geri aldılar

LATİN HARFLERİYLE SEMBOLİZE EDİLMİŞ ADIGE ALFABESİ

Kril Alfabesi	Kelime İçindeki Yeri	Klasik Latin	Türk Latin
А а		A a	A a
IА Iа		’A ’a, A a	’A ’a, A a
Б б		B b	B b
В в		V v	V v
Г г		G g	G g
ГУ гу		GU gu	GU gu
ГЪ гъ		GH gh	Ğ ğ, GH gh
Д д		D d	D d
ДЖ дж		C c	C c
ДЗ дз		DZ dz	DZ dz
Е е	kelime başında	YÉ yé	YÉ yé
Е е	sesli harften sonra	YÉ yé	YÉ yé
Е е	iki sessiz arasında	É (alt + 0201) é (shift + “)	YÉ yé, É é
Ж ж		JJ jj	JJ jj
ЖЬ жь		J j	J j
ЖЪ жъ		JH jh	JH jh
ЖЪУ жъу		JHU jhu	JU ju
ЖЪО жъо		JHO jho	JO jo
З з		Z z	Z z
И и	kelime başında	Yİ yi	Yİ yi
И и	sesli harften sonra	Yİ yi	Yİ yi
И и	iki sessiz arasında	İ i	İ i
IИ Iи	her zaman	İ i	İ i
Й й		Y y	Y y
К к		K k	K k
КЪ къ		KH kh	KH kh
КІ кІ		CH’ ch’	Ç’ ç’
КІО кІо		K’O k’o	K’O k’o
Л л		L l	L l
ЛЪ лъ		LH lh	LH lh
ЛI лI		L’ l’	L’ l’
М м		M m	M m
Н н		N n	N n
О о	kelime başında	WO wo	WO wo
О о	sesli harften sonra	WO wo	WO wo
О о	iki sessiz arasında	O o	O o
IО Iо	her zaman	O o	O o
П п		P p	P p
ПI пI		P’ p’	P’ p’
Р р		R r	R r
С с		S s	S s
Т т		T t	T t
ТI тI		T’ t’	T’ t’
У у	kelime başında	WU wu	WU wu
У у	sesli harften sonra	Wu wu	WU wu
У у	iki sessiz arasında	U u	U u
IУ Iу	her zaman	U u	U u
Ф ф		F f	F f
Х х		X x	X x
ХЪ хъ		XH xh	XH xh
ХЬ хь		H h	H h
Ц ц		TS ts	TS ts
ЦУ цу		CHU chu	ÇU çu
ЦО цо		CHO cho	ÇO ço
ЦI цI		TS’ ts’	TS’ ts’
Ч ч		CH ch	Ç ç
ЧЪ чъ		CCH cch, CC cc	ÇÇ çç
ЧI чI		CCH’ cch’, CC’ cc’	ÇÇ’ çç’
Щ щ		SH sh	Ş ş
Ш ш		SH sh, Š š	Ş ş, Š š
ШЪ шъ		SSH ssh	ŞŞ şş
ШЪУ шъу		SHU shu	ŞU şu
ШЪО шъо		SHO sho	ŞO şo
ШI шI		SH’ sh’, Š’ š’	Ş’ ş’
ШIУ шIу		SH’U sh’u	Ş’U ş’u
ШIО шIо		SH’O sh’o	Ş’O ş’o
Ы ы	kelime başında	YI yı	YI yı
Ы ы	iki sessiz arasında	I ı	I ı
IЫ Iы	her zaman	I ı	I ı
Э э		E e	E e
IЭ Iэ		’E ’e, A a	’E ’e, A a
Я я	kelime başında	YA ya	YA ya
Я я	sesli harften sonra	YA ya	YA ya
Я я	iki sessiz arasında	YA ya	YA ya
Ю ю		YU yu	YU yu
Ё ё		YO yo	YO yo
Ь ь	Yumuşatma İşareti	-	-
Ъ ъ	Kalınlaştırma İşareti	H h	H h
I	Keskinleştirme İşareti	’	’

NIM YIGU

Şuzır sımecešxowu şılhewu l’ır khihajığ.

--- Sıda wuilajer? --- yı’ui yéwupçç’ığ.

--- Sısımecešxu, wuyane yıgu zısšxıç’e sıxhujışt, --- yı’uağ şuzım.

--- Ade aş payé wukhedğenena? Ar ofa? --- yı’uağ l’ım.

Mafe gorem l’ır pxhaşe mezım khıç’ıjığewu yane ri’uağ:

---Wolahe nyépe mezewu sızdeşı’ağem mıyére khujhıre bewu xelhığ. Wukhak’owu t’ek’u khepšıpığeme değuğe, pçıhe xhume wu khesşejınığ.

Mafem ç’alem yane mezım yışi, nır yıwuç’i yıgu khıdixığ, khıdixi gur yı’ığewu khek’ojı tyétze, yinewu ççıgı lhapse gorem yélhepewuağ.

--- A wuyane guşe The yéğal’i, sıdewu guşewu ’ayéwu wulhepewuağ, siç’al, ’aciy plhakho yığewuzığe guşeştın, --- yı’ui nım yıgu gu’ewu kheguşı’i khıri’uağ.

Yét’ane l’ır khek’oji “Khujhı ş’ağo mezım xelhışş tık’oniy khetšıpın” ri’ui mezım şuzır zıdişağ. Şuzır yıwuç’i, khıxini khek’ojığ.

Careştewu l’ım khış’ejığ şuz bzacem yéde’ui yane mıterezewu zeriwuç’ığer.

ANA KALBİ

Kadın ağır hasta yatarken adam içeri girdi.

--- Nedir zorluğun (derdin nedir manasında...)? --- deyip sordu.

--- Ağır hastayım, ananın kalbini yediğimde iyileşeceğim, --- dedi kadın.

--- Yahu (hiç..) onun için seni bırakır mıyız? O işmi? --- dedi adam.

Günün birinde adam oduna gittiği ormandan geri geldiğinde anasına dedi:

---Wolaha bugün bulunduğum ormanda elmayla armut çok olarak vardı. Gelerek biraz toplasaydın iyiydi, akşam olduğunda seni geri getirirdim.

Gündüzleyin (gündüzünde, gündüzde...) oğlu anasını ormana götürüp, anayı öldürüp (boğazlayarak, keserek, vurarak...) kalbini içinden çıkardı, çıkarıp kalp elinde geri gelirken, büyükçe bir ağaç köküne ayağı tökezledi.

--- A (yavrum) ananını da (eyvah olsun, ne yazık ki anlamın da) Allah öldürdü, nasılda eyvah, kötü olarak ayağın tökezledi, yavrum, çok ayağını ağrıtmıştır ne yazık ki, --- deyip ana kalbi endişelenerek söyledi.

Sonra adam geri gelip (evine) “Ormanda harika armutlar var, (biz) gidip toplayalım” deyip orman kadını yanında (beraberinde) götürdü. Kadını öldürüp, bırakıp geri geldi.

Öylelikle adam tekrar anladı yaramaz kadını dinleyip annesini uygunsuz olarak (akılsızca) öldürdüğünü.

XHANIMRE MEKHUMEŞIŞ’EMRE

Yéwome-yéwome zera’ome zera’otejewu fekhol’ uš gore şı’ağ. A l’ım yipşşaşşere yişuzre yiğusexewu zegorem meşır khaxıjınım zedek’uağex. Şeceğuašxe aş’ınewu zet’ısxem, pşşaşşer psıhe k’uağ. Khemık’ojı zexhum, yane femışı’ewu pşşaşşem lhık’uağ. Adrer zerilheç’ewu meğışş psı nepkım tés. Yıguçç’e yizığewu yéççel’ağ.

Çala-vura birbirine söylenen birbirine anlatıla gelen akıllı bir çiftçi vardı. O adama kızı ile karısı (ona) arkadaş olarak biryere ekin biçmeye (ekin biçmek için) beraber gittiler. Öğlen yemeği yapmaya (yapmak için) oturduklarında, kız su getirmeye gitti. Geri gelmeyince, annesi sabredemeyip kızın arkasından gitti. Ötekisi (kız için) tüm gayretini göstererek ağlayıpta su kıyısında oturuyor. Kalbinden (bir şey) düşmüşçesine koşarak (onun) yanına geldi.

--- Sıd guş wuzıfeğırer? Sıd khıwoxhul’ağer? --- yı’ui gu’eze yéwupçç’ığ.

--- Nedir yahu ağladığın? Nedir başına gelen? --- deyip endişelenerekten sordu.

--- Sımığı xhuna! Ç’elets’ık’u si’ağeme mı ççıgeyéjhım dek’oyénı khéfexınıyéşş psıxhom yıthaleştığe!

--- Ağlamasam olurmu! Küçük (erkek) çocuğum olsaydı bu yaşlı meşe ağacına çıkıp (üstüne çıkıp, tırmanıp) aşağı düşüpte akarsuda boğulacaktı!

Ar zızexéxım, “Pxhorelhf si’ağeme ççıgeyéjhım khéfexıni psım yıthaleni sıwunexhuştığ” yı’ome ğewu t’ısığe şuzıri. Nebgırit’ur zeralheç’ewu meğışş zegosewu şısıx. L’ır yajjen yı’oze yézeşi khéji psıxhom khek’uağ. Mıdç’e yişuzre yipşşaşşere psıhe khek’oğağexemi aşığupşejığewu meğışş şısıx.

Onu duyduğunda, “Kızımdan torunum olsaydı yaşlı meşe ağacından aşağı düşüp suda boğulup mahvolacaktım” diye ağlayarak oturdu kadında. İkiside tüm gayretlerini göstererek ağlayıpta yanyana oturmuş duruyorlar. Adam (onları) bekleyeyim derken usanıp yola çıkıp (hareketlenip, -e koyulup) akarsuya geldi. Bu tarafta karısı ile kızı su getirmeye geldiyselerde (onlar neye geldiklerini) unutarak ağlayıpta oturmuş duruyorlar.

--- Khışoxhul’ağer sıd? Sıd juğayérer? --- yı’ui yawupçç’ığ.

--- Başınıza gelen nedir? Nedir sizi yüksek sesle ağlatan? --- deyip onlara sordu.

--- Tipşşaşşe ç’elets’ık’u yi’ağeme, mı ççıgeyéjhım dek’oyéni khéfexınıyéşş, psıxhom khıxefeni yıthaleştığe! Carı tızç’eğırer! --- yı’uağ şuzım.

--- Kızımızın küçük (erkek) çocuğu olsaydı, bu yaşlı meşe ağacına çıkıp (üstüne çıkıp, tırmanıp) aşağı düşüpte, akarsunun içine düşüp boğulacaktı! İşte bu bizi ağlatan! --- dedi kadın.

T’uriy nah lhešewu ğı xhuğex.

İkiside daha güçlü olarak ağlar oldular.

--- Arme, şoş nah déle sı’oç’efe khezğezenep! --- yı’ui l’ır yéjağ.

--- Öyleyse, sizden daha deli (ben ona) rastlayana kadar dönmem! --- deyip adam yola çıktı. (hareketlendi, -e koyuldu)

Yéjağewu k’oze bere k’uağa maç’ere k’uağa zı çılağo gorem dehağ. Khelapççe gorem zı’ohem wunem khiç’xi rağeblağ. Zerıhağeme yanısit’u zék’o zepıtxewu yélheğu. P’este ulhhe zırız a’ığewu zı wunem yéç’ıxeşş adrem mak’ox, zi amı’ığewu khağezejışş yét’ani ulhhe zırız ahı.

Yola koyularak giderken çok mu gitti az mı gitti köyün birine girdi. Avlu kapısının birine uğradığında evden (onlar içinden) çıkıp (onu) buyur (davet) ettiler. İçine girdiği yerin (onların) iki gelinini dolaşırken gördü. Pasta lokması birer tane ellerinde olarak (bulunarak) bir odadan çıkıpta ötekine gidiyorlar, hiç (bir şey) ellerinde olmayarak (bulunmayarak) geri dönüpte sonrasında lokma birer tane götürüyorlar.

--- Sıd şuş’erer? --- yı’ui yawupçç’ığ.

--- Ne yapıyorsunuz? --- deyip onlara sordu.

--- P’este şatere tešxı, --- a’uağ.

--- Pasta(yı) kaymakla yiyoruz, --- dediler.

--- Ade sıd payé zı wunem şuiç’me adrem şuk’oze şuş’ıre?

--- Madem ne için (neden) bir odadan (siz) çıkıpta ötekine giderekten (bunu) yapıyorsunuz?

--- Areştewu tımış’ı xhuna, --- ağeş’eğuağ adreme, --- şater zı wunem şı’, p’aster adre wunem çç’et, p’aster thıze tımış’ıme sıdewuştewu (sıdeştewu) tıšxen tılheç’ışta?

--- Öyle olarak yapmasak olurmu, --- şaşırdılar (hayret ettiler) ötekilerde, --- kaymak bir odada (var), pasta öteki (diğer) odada duruyor, pastayı götürerekten yapmazsak nasıl olarak (biz) yemeye imkan bulabilirmiyiz?

--- Şete khošınımre p’este şıwuanımre zejuğewuçual’exewu şut’ısewu şušxeme xhuğe nı’a, --- ari’uağ.

--- Kaymak küpü ile pasta tenceresini beraber (sizler beraber, birlikte) yanıbaşında (tencereler) duracak şekilde getirerek (sizler de) oturarak yeseniz oldu o kadar değil mi? --- onlara bunu dedi.

--- Téplhın zerexhurem, --- a’ui şete khošınır khahiy p’este şıwuanım rağewuçol’ağ, yét’ısıl’exi rehatewu šxağex. Agu lhešewu rihığ.

--- Bakalım olana (karşılıklı, birbirine olana), --- onlar deyip kaymak küpünü getirip pasta tenceresinin yanıbaşına (onu) koydular, yanıbaşına (onlar) oturupta rahatça (rahat olarak) yediler. Kalplerini kuvvetlice dışarı çıkardı (çok hoşlarına gitti...).

--- Değowu tebğeş’ağe, --- a’ui guş’uağex.

--- İyi olarak sen bize yaptırdın, --- onlar deyip sevindiler.

Yéjıri khaheç’ağ, khağetxhağ.

Kendiside onlara misafir oldu, (onlar tarafından) mutlu edildi (iyi ağırlandı).

--- Mıxeme anah déle sı’oç’efe sık’on, --- yı’ui l’ır yiğogu téhajığ.

--- Bunlardan daha deli (ben ona) rastlayana kadar gideyim! --- deyip adam yoluna geri koyuldu.

Yıpe riğexhume k’oze xhulhfıği bzılhfıği, jhi ç’i bowu zexetxewu khak’oxewu a’uç’ağ. Ğırer meğı, kuworer mekuwo, bemi zaçuntxhejı. Bzılhfığe nıbjıç’e gorem yıblıpkhxer a’ığewu “Mıpsawu mıhader hadrıxe teşe” a’oze khaşe. Bzılhfığeriy zerilheç’ewu meğı. Aş yı’e lhenıkho khošınjhıyé gore pılh.

Önünü (yolunu...) arttırarak giderken erkek olup kadın olup, yaşlı olup genç olup çokça birlikte (beraberce) geliyor olaraktan (onlara) rastladı. Ağlayan ağlıyor, bağıran bağırıyor, çoğuda kendilerini parça-parça ediyorlar. Genç kadın birinin omuzları (onların) ellerinde olarak “Yaşamamış ceset olmamışı öbür dünyaya götürüyoruz” onlar diyerekten getiriyorlar. Kadın olanlarda tüm gayretini göstererek ağlıyor. Onun tek eline de bir küçük testi (ucuna) asılı.

Khızınesxem, l’ır axahi yawupçç’ığ:

Yetiştiklerinde adam içlerine katılıp (girip) onlara sordu:

--- Sıd şşıwu khexhuğer? Sıd mışş fedizewu şuzğegumeç’ırer?

--- Nedir yahu olan? Ne bu kadar sizin canınızı sıkan?

---Yé-wo-woy, tımıgumeç’ı xhuna, tinıseç’e dexešxo Ther khécejığeşş, hadrıxe teşejı! --- a’uağ. --- Thamıç’er khošınjhıyém zé’abem yı’e khıwubıtığ. Cı ar Them fetımışejme xhuştepışş teşejı.

---Yé-wo-woy, sıkılmamamız olur mu, çok güzel gelinimizi Allah çağırdı da öbür dünyaya götürüyoruz! --- dediler --- Zavallı küçük testiye (küpe) ellediğinde elini tuttu. Şimdi onu Allah’a götürmezsek olmayacaktı da götürüyoruz.

L’ır yé’ebexi mıjo khıštağ, bzılhfığe nısaç’em ç’elhırıhi khošınım mıjoç’e yéwui yıwubetağ. Bzılhfığem yı’e şşhafit xhujığe. Ar zalheğum, tithe nahi wo wunah lheşışş the khıtfexhu, pş’oyiğor zeç’e khıpfetş’eşt a’ui l’ım khıpıhağex. L’ım khewuçun yıdağep.

Adam aşağı uzanıpda taş aldı, yeni gelin kadının yanına yaklaşıp testiye taşla vurup patlattı. Kadının eli yine özgür oldu. Onu gördüklerinde, Allahımızdan sen daha da güçlüsün Allah ol bize, istediğin herşeyi sana yaparız deyipte(ler) adama asıldılar. Adam durmayı kabul etmedi.

--- Mış anah déle seğotıfe sık’on, --- yı’ui yiğogu téhajığ.

--- Bunlardan daha deli bulana kadar gideyim! --- deyip adam yoluna geri koyuldu.

K’ome k’oze cıri zı çılağo gorem dehağ. Şagu gorem bırsır mekhešxo khıde’uç’ewu zexixığ. A lhenıkhomç’e k’uağe. Yılheğurer ğeş’eğonı: nebgıre zawule wunaşşham tétxewu khé’ebexıxeşş çemır yıbjhexemç’e dakudayé, çç’ım tétxeriy a çemır kha’etınım pılhıx şşhayém, khafe’etırep.

Gitsede giderken şimdi de köyün birisine girdi. Avlunun birisinden gürültü patırtı seslice (yüksek seste) duydu. O yöne doğru gitti. Gördüğü hayret verici: birkaç kişi çatı üzerinde durarak ellerini aşağıya uzantıpta ineği boynuzlarından yukarı çekmeye, yerde duranlarda o ineği yukarı kaldırmaya çalışıyorlar ama (yukardakiler için) kaldıramıyorlar.

--- Mı çemıjh thamıç’em sıd payé şuşıhağ? --- yı’ui yawupçç’ığ.

--- Bu zavallı ineğe ne için sataştınız? --- deyip onlara sordu.

--- Aşşıwu mı wunaşşham wuts ş’ağowu khıtéç’ağer yédğešxın te’o şşhayé, detşeyén tlheç’ırep, --- a’uağ.

--- Yahuu bu çatıdaki harika ot olarak (üzerinde) bitenleri yedirelim diyoruz ama, yukarıya çıkarmak elimizden gelmiyor, --- dediler.

---Aş fediz of şuxetıfe şudek’uayéwu wutsır khişuwupç’ewu khéşuhıxme xhuğe nı’a! Çemım ar yıpaşşhe yişulhheme yışxıni peç’ıjışt.

--- O kadar işe duracağınıza yukarı çıkaraktan otu bir şeyin içine keserek aşağı indirseniz olduydu işte! İneğin de başına bir şeyin içinde koysanız yiyipte önünden tekrar çekilecek.

Dek’uayéxi wutsır khırahıxığ. Çemım yıpaşşha ralhhağ, yıšxı zexhum, dunayir afemıxhowu guş’uağex. L’ır rağeblaği khaheç’ağ, khağetxhağ. Khızxağenejme aş’oyiğowu lhešewu khélhe’uğex, afidağep.

Yukarı çıkıpta(lar) otu aşağı indirdiler. İneğinde öününe koydular, yiyince, dünyaya yetmeyecek kadar mutlu oldular (sevindiler). Adamı davet edipte misafir ettliler, iyi ağırladılar. Aralarında kalırsa zannederek çok fazla rica ettiler, onları kabul etmedi.

--- Mıxeme anah déli şı’enç’iy mexhu, kheseğotıfe khezğezenep, --- yı’ui, l’ır yéjejığ.

--- Bunlardan daha delisi vardır, bulana kadar dönmem, --- deyip, adam tekrar koyuldu.

Yéwome yıpeç’e riğexhuze bere k’uağa maç’ere k’uağa, cıri çılağo gorem dehağ. Khelapççe gorem uhi beç’ayére cağe. Zi khimıç’ıze zexhum, wunapççer uxiğeti mış zıgore khyaxhul’ağemi sş’erep yı’ui yihağ. Wunewu zerıhağem l’ış rilheğuağ: t’ume ğonçec gorem yışşha’u a’ığewu ç’eşo ğuanem peçç’ınat’ewu şıtıx, yaşenerer ç’eşo ğuanem khépç’exınewu zéğehazırışş ut.

Vurupta önünü (yolunu...) arttırırken çok mu gitti az mı gitti, yine köyün birisine girdi. Avlu kapısının birine uğrayıp çok zaman çağırdı. Kimse çıkmaz(ken) olduğunda, ev kapısı açıktıda bunların bir şey başlarına geldiysede bilmem deyip içeri girdi. Eve girdiğinde üç adam içerde gördü: ikisi bir pantolonun koncu ellerinde olarak tavan deliğinin karşısında olarak duruyorlar, üçüncüsü tavan deliğinden aşağı atlamaya kendini hazırlıyorda (deliğin) ağzında duruyor.

--- Sıd şuş’erer? --- yı’ui yawupçç’ığ.

--- Ne yapıyorsunuz? --- deyip onlara sordu.

--- Tişşewoğu zéteğefepejı, --- a’uağ.

--- Arkadaşımızı yine giydiriyoruz, --- dediler.

--- Ade sıd payé şo ğonçecır şu’ığewu şuşıt, modreriy sıda ç’aşom zıç’ıdek’oyağer? (zıfidek’oyağer)

--- Öyleyse ne için siz pontolonu elinizde tutup duruyorsunuz, bunuda tavana (çatıya) ne(dir) çıkartan?

--- Mıreşteuw te ğonçecır t’ığewu modrer khépç’exışş ğonçecır carewuştewu tefape, --- khıra’uağ.

--- Böylecene biz pantolonu elimizde bulundurarak öteki aşağı atlayaraktan pantolonu böylece giyiyoruz, --- ona dediler.

--- Khéxıj, --- yı’ui l’ewu ç’aşom tétır khırişexığ. Riğelheğuze ğonçecır zışıriğelhağ, adrexemi ğonçec zışılhaç’e ariğeş’ağ. Axemi l’ır khağeş’uağ, khağetxhağ, “Moş fediz gulhıtešxo wui’ewu wuzxedğeç’ıjıştep, te wukhıtxenejışt” a’ui şşhaç’em afidağep.

--- İn, --- deyip adam tavanda duranı aşağı indirdi. Onu (pantolonu) göstererekten pantolonu (ona) giydirdi, ötekilerine de pantolon giymesini öğretti. Onlarda adamı hoşnut ettilet, iyi ağırladılar, “Bu kadar iyi anlama kabiliyetin olarak seni aramızdan geri çıkarmayacağız, bizim (sen) aramızda kalacaksın” dedilerde ama, onları kabul etmedi.

--- Mıxeme anah déle seğotıfe khezğezenep, --- yı’ui l’ır yéjağ. Bere k’uağa maç’ere k’uağa, wuk’o zepıtme wu’umıç’e xhuna, cıri zı çıle gorem uç’ağ. Şagu xhowo-pşawu gorem tét’ıshap’e utewu zélheğum k’ui tét’ıshağ. Şagu yiğek’otığewu zı’ut’ıshağer xhanım yişagowu khıçç’eç’ığ. Wune’ut pşşeşşejhıyér khızeplhem, l’ewu khelapççem dejı şısır khılheğuğ. Wunem yihaji guaşem ri’uağ:

--- Bunlardan daha fazla deli bulana kadar dönmem, --- deyip adam koyuldu. Çok mu gitti az mı gitti, gidersen hep karşılaşmasan olur mu, yine köyün birisine rastladı. İtibarlı (yüksek mevkiden) avlunun birisinde oturma yeri (önünde) görünce (gördüğünde) gidip üzerine oturdu. Yanaşarak ağzına (kapı önüne) aturduğu avlu hanın avlusu çıktı. Hizmetçi küçük kız bakınca, adam olarak avlu kapısının yanında oturanı gördü. Eve geri girip hanıma (onu) dedi:

--- Khelapççem dej şıt tét’ıshap’em l’ı ğogurık’o gore tés.

--- Avlu kapısının yanında duran oturma yerinde yolcu adamın birisi (üzerinde) oturuyor.

--- K’o, zışışımre khızdiç’remre khéwupçç’! --- yı’uağ guaşem.

--- Git, aidiyeti (nereye ait olduğunu) ve nereden çıktığını (geldiğini) sor! --- dedi hanımda.

Pşşeşşejhıyér l’ım dej khek’uağ.

Küçük kız adamın yanına geldi.

--- Mo şısır khızdiç’rer khızeğaş’ yı’ui guaşem sıkhığek’uağ, --- yı’uağ.

--- Şurda oturanı geldiği yeri öğren deyip hanım beni gönderdi, --- dedi.

--- Se çıje dede sıkhiç’rep, hadrıx nı’ep sıkhızdiç’rer, --- ri’ojığ l’ım.

--- Ben uzak yerden gelmiyorum, öbür dünyadan başka değil geldiğim yer, --- (cevap olarak onu) dedi adam.

Pşşeşşejıyér dehaji l’ı ğogurık’om hadrıxe sıkhéç’ı yı’uağ yı’ui guaşem ri’uağ. Adrem “Mo psınç’ewu aş khéceriy, sişşewo zakhowu ğerék’o l’ağem yikhaberç’e séğewupçç’” yı’ui pşşeşşejhıyér cıri khıdiğeç’ığ. “Guaşer khıwoce” yı’ui dişağ. Guaşer zerıs wunešxom rişağ.

Küçük kız geri girip yolcu adam öbür dünyadan geliyorum dedi deyip hanıma (onu) söyledi. Öteki “Buraya çabuk olarak onu çağırda, tek oğlum olarak geçen sene ölenin haberini sordur” deyip küçük kızı yine çıkardı. “Hanım seni çağırıyor” deyip yanında götürdü. Hanımın bulunduğu büyük evin içine götürdü.

--- Tıde wukhiç’ıre? --- yı’ui khéwupçç’ığ

--- Nereden geliyorsun? --- deyip sordu

--- Hadrıxe sıkhéç’ı, --- ri’ojığ.

--- Öbür dünyadan geliyorum, --- (cevap olarak onu) dedi.

--- Tha khısatiy aşığum, sişşewo zakhowu ğerék’o l’ağem yikhebar khısep’on, --- yı’uağ guaşem guş’oze.

--- Allah verdi öyleyse, tek oğlum olarak geçen sene ölenin haberini bana söylersin, --- dedi hanım sevinerekten.

--- Bowu khıwos’on. Wuişşawo yi’ofxer deyixep. Cenetım rağehaşt, awu dışşe some şşiş yımığotı xhuştep. “Tyane khı’ıxriy axhşe khısfızdah” yı’ui khıselhe’uğeşş arı mış sıkhızç’ek’uağer. Khıseptıme fızdeshışt.

--- Fazlaca sana söylerim. Oğlunun işleri kötü değil. Cennete sokacaklar, ama üçyüz altın lira bulmasa olmayacak. “Annemden alıp para benim için yanında getir” deyip bana rica ettiydi de ondan gelişimin sebebi. Bana verirsen onun için yanımda götürüceğim.

--- Aş payé khezğenena, awu axhşe khodıyé fewohıç’e xhuna! Şığın t’ek’uiy khezğehazırınışş, Them payé, zış’omığehılhewu sişşawo fahba!

--- Onun için bırakırmıyım seni, ama yalnız para (onun için) götürmekle olur mu! Birazda elbise hazırlayayımda, Allah için, (kendine) yük saymayarak oğluma götürür müsün!

--- Çıjeç’ay sızdek’ojıştır, awu wolhe’uapeşş wugu xezğeç’ışunep. Khašte wuişşawo fesebğahı pş’oyiğor zeç’e.

--- Berbat uzak gideceğim yer, ama sen daha önce rica ettinde kalbini kıramam senin. Ver (bakalım) ona benim götürmemi istediğin herşeyi.

Guaşem dışşe some şşişıri khıritığ, yişşawo fıriğahışt şığınxeriy khığehazırığex. Hadrıxe k’ojışt l’ım nahıbe dıriğehıme ş’oyiğouw çukur zeç’ariğeş’ağ, mılhkur yizı khariğeş’ığ.

Hanım üçyüz altın lirayıda ona verdi, oğluna (onun için onunla, oğlu için adamla) göndereceği elbiseleride hazırladılar. Öbür dünyaya geri gidecek adama daha fazlasını yanında götürmesine inanarak (zannederek) öküz arabasını koştular, mülkü dolu (onlara, hizmetçilere) yaptırdı.

Mış nah déle tıde sık’omi zğotınep. Arewu zıxhuç’e zğezejın, --- yı’ui khığezejığ.

Bundan başka deli nere gitsemde bulamam. Öyle olunca döneyim, --- deyip geri döndü.

Xhanır desığepti khızıdehajım, guaşer guş’oze khebarır ri’otağ.

Han evde bulunmuyordu da geri deldiğinde, hanım sevinerekten haberi (olanı) anlattı.

--- Tıde şı’a a l’ır? --- yı’uiy xhanır yéwupçç’ığ.

--- Nerede bulunuyor o adam? --- deyip han sordu.

--- Mışç’e deç’ıjığ, --- khırığelheğuğ guaşem.

--- Buradan geri (yola) çıktı (gitti), --- (onu, yolu) gösterdi hanımda.

Pşı xhanır khešesiy l’ım yıwujj khihağ. Mıdrem xeğuaşşhar khızerineç’i ş’uç’ayére khek’uağewu xhanır šıwowu khılhık’owu yılheğuğ. Psınç’ewu çukur mez blağem xiğewuçuağ. Yéj l’ı khuy gore jowu hasem xetıti yıdej uhağ.

Bey Han atına binip adamın arkasından (yola) girdi. Bu ötekide (adam) köyü boşaltıp çok hızlı geldiği yerden hanı atlı olarak arkasından gelmekte olduğunu gördü. Aceleyle öküz arabasını yakındaki ormanın (ağaçların arasına ve içine) içine koydu. Kendisi kel olan bir adam tarla sürerek uğraşıyordu da yanına uğradı.

--- Mo šıwowu khak’orer wolheğua? --- yı’ui yéwupçç’ığ.

--- Şu atlı olarak geleni görüyor musun? --- deyip sordu.

--- Selheğu. Te tixhan arı. Sıda khexhuğer? --- kheguzejuağ l’ı khuyir.

--- Görüyorum. Bizim hanımız o. Ne oldu? --- telaşlandı kel adam.

--- Khexhuğe ş’ağuiy şı’ep. Mı şuixhan khuyéwu şı’er yıwuç’ınewu khéjağ nı’ep.

--- Olan mükemmel bir şey yok. Bu sizin han kel olanları öldürmeye başladı başka değil.

--- Aş yış’eştım ş’ağo yi’ep. Tıde cı sık’on?! --- yı’ojığ yıgumeç’ığewu l’ı khuyir.

--- Onun yapacağının mükemmel bir tarafı yok. Nereye şimdi ben gideyim?! --- geri dedi canı sıkılarak kel adam.

--- Mode mo ççıgeyéjhım psınç’ewu dek’uay!

--- Aha şu yaşlı meşeye çabucak tırman!

L’ı jonak’or ççıgeyéjhım dek’uayiy tét’ıshağ, mıdrem pxhe’ešeç’ır yıwubıti jowu xewuçuağ. Pşır kesığ. L’ewu jorem ç’elhırıhi yéwupçç’ığ:

Tarla süren adam yaşlı meşeye tırmanıp üzerine oturdu, öteki sabanı tutup sürmeye durdu. Bey yetişti. Adam olarak tarla sürene yanaşıp sordu:

--- L’ı gore mış bleç’ewu plheğuğa? --- yı’uiy.

--- Bir adamı burdan geçerken gördün mü? --- deyip.

--- Zıgore bleç’ıti, wukhızélheğum mo ççıgeyéjhım dek’oyağ.

--- Birisi geçtiydi, seni gördüğünde şu yaşlı meşeye tırmandı.

Xhanır ççıgım çç’ahi, khéx yı’ui ççıgım tésım yécağ. Adrem “Sıkhuyép se, sıkhéxıştep” khıri’ojığ. Yét’ani “Khéx s’uağe khéx!” yı’ui yécağ. “Sıkhuyép se, sıkhéxıştep” khıri’ojığ ççıgım tésım. “Sıd khuy mış xiğezıhağer? Khéx s’uağe khéx!”. L’ır khıfémıxıxe zexhum, xhanır ççıgıyéjhım dek’oyağ. Mıdre l’ı uşır pşım yiš khıtét’ıshi khéjejığ. Çukum šır khıguyipxi (kıguipxi) khıfi khek’ojığ.

Han ağacın altına girip in deyip ağacın üzerinde oturanı çağırdı. Öteki “Kel değilim ben, inmeyeceğim” geri dedi. Sonra “İn dedim in!” deyip çağırdı. “Kel değilim ben, inmeyeceğim” geri dedi ağaç üzerinde oturan. “Ne keli bunun karıştırdığı? İn dedim in!”. Adam (onun için) inmeyince, han yaşlı meşeye tırmandı. Öteki akıllı adam beyin atı üzerine oturup hareket etti. Öküz arabasına atı (yanına) bağlayıp sürüp geri (çıktığı yere, evine) geldi.

Hazırlayan:

DZIBE OSMAN

dzibeosman@gmail.com